Tot zijn verrassing werd Erik Borgman gevraagd om dit jaar, op 23 november, de Henri Nouwen-lezing te verzorgen. Hoewel hij een zekere waardering had voor het werk van Nouwen, kon hij zich niet bepaald een fan noemen. Tot recent (postuum, in het Engels) een nieuw boek van Nouwen verscheen. De vonk sloeg over. "Henri Nouwen ontsluit op ongekende manier wat het betekent om Jezus te volgen."
Door Erik Borgman
Henri Jozef Machiel Nouwen (1931-1996) was een priester van het aartsbisdom Utrecht die vanaf 1965 vrijwel permanent in de Verenigde Staten woonde en werkte. Hij was een academicus, maar werd wereldberoemd als spiritueel schrijver. Zijn boeken zijn zo bekend dat je niet lang op het christelijk erf kunt rondlopen zonder hem tegen te komen. In het jaar van zijn dood schreef hij korte stukjes voor het dagblad Trouw, waarvan zijn nogal veeleisende vader desgevraagd zuinigjes liet weten dat "de ene beter was dan de andere".
Big deal
Ook ik heb lang niet kunnen ontdekken wat nu de big deal was van het werk van Nouwen. Ik vond zijn meditaties in Trouw nogal conventioneel. Wel las ik als student met waardering zijn boek The Wounded Healer (1972), onlangs eindelijk in het Nederlands vertaald als De gewonde heler. In een tijd dat pastoraat steeds meer een vak werd, beschreef Nouwen het werk van een pastor als dat van een kwetsbare en gekwetste mens, die in naam van de kwetsbare en gekwetste God die zich in Jezus geopenbaard heeft, andere kwetsbare en gekwetste mensen nabij is. Al werd ik het niet, zo kon ik mij wel voorstellen pastor te zijn.
Ik las veel later met waardering zijn boek over Rembrandts schilderij ‘De terugkeer van de verloren zoon’, Eindelijk thuis (1992), maar vond dat ook erg psychologisch. Nouwen had ook psychologie gestudeerd en ik zag iets teveel clichés uit deze discipline terug in het boek: over de relatie met onze vaders, met God als Vader, met onze oudere en jongere familieleden. Maar ik deelde zijn nadruk op Gods barmhartigheid. Diezelfde nadruk herkende ik in het ‘jaar van de barmhartigheid’, zoals paus Franciscus dat voor het kerkelijk jaar 2015 en 2016 afkondigde. Rembrandts ‘Terugkeer van de verloren zoon’ was daarbij niet voor niets een telkens terugkerende afbeelding.
Op zoek
Dit jaar verscheen echter een boek van Nouwen dat mij bij de kladden greep. Ik las een voorpublicatie in het Britse tijdschrift The Tablet en was verkocht. De tekst van Following Jesus bestaat uit de uitgetypte en geredigeerde bandopnamen van een retraite die Nouwen in 1985 tijdens de veertigdagentijd hield. Op dat moment was Nouwen zelf erg op zoek naar de juiste koers. Een paar aanwijzingen had hij al gevonden, maar de knoop was nog niet doorgehakt. Krap vier maanden later zou hij zijn baan opzeggen bij de prestigieuze Yale Divinity School en als pastor gaan wonen in L’Arche Daybreak in Toronto, Canada.
Behalve dankzij de in mei van dit jaar overleden oprichter Jean Vanier (1928-2019) is het ook zeker dankzij Nouwen dat velen inmiddels van de Ark-gemeenschappen gehoord hebben. Dat zijn leefgemeenschappen waar mensen met en zonder verstandelijke beperking het leven delen. Dankzij degenen die niets anders te bieden hebben dan hun verlangen naar liefde, ontdekken we ons eigen verlangen naar liefde en kunnen we ons vermogen ontwikkelen liefde te geven en te ontvangen, is ultrakort samengevat Vaniers overtuiging. Zo wordt het mogelijk de logica te leven van het koninkrijk van God dat Jezus verkondigde.
Zes stappen
Het feit dat het voor Nouwen zelf een moment van heroriëntatie was, maakt de tekst opvallend direct en aansprekend, stelt redacteur Gabrielle Earnshaw. Het wordt voor de vertaler van de Nederlandse uitgave, die er vast komt, inderdaad nog een klus om deze directheid in onze taal over te brengen. Maar dat het boek mij raakte, kwam toch uiteindelijk door de inhoud.
In zes stappen maakt Nouwen de essentie duidelijk van een christelijke spiritualiteit. Dat doet hij aan de hand van Bijbelpassages die soms overbekend zijn. Maar hij weet ze verrassend te ontsluiten. Het christendom verschijnt in al zijn radicaliteit, maar komt tevens aan het licht als vooral een uitnodiging. Je hoeft niet, maar je kunt je laten verleiden om met hem mee te gaan en te kijken waar Jezus verblijf houdt, zoals twee leerlingen aan het begin van het Johannesevangelie (Johannes 1,39) doen. Dan zal je zien dat Hij Gods ruimte onder ons is. Je hoeft niet, maar je kunt ontdekken dat als je breekt met de logica waarvan je denkt dat die onverbrekelijk is, ongekende gaven je deel zullen zijn.
Liefde en compassie
Je hoeft je niet, maar je kunt je laten overtuigen dat je degenen die je vijand en concurrent lijken, kunt liefhebben. Dan opent de wereld zich als ruimte van verbondenheid en betrokkenheid, en verschijnt zij niet langer als dreigend en gewelddadig. Hetgeen niet betekent dat er geen dreiging en geen geweld meer zijn, natuurlijk. Je hoeft je niet, maar je kunt je laten bemoedigen om het lijden dat je overkomt en de pijn die je ten deel valt op je te nemen. Dan kan duidelijk worden dat God jouw lijden en pijn in Jezus met je meedraagt, dat het lijden niet hoeft te scheiden maar kan verbinden, en dat wij geroepen zijn in compassie het lijden van andere mee te dragen.
De hoofdstukken over Jezus’ gebod om onze vijanden lief te hebben (Matteüs 5,44; Lucas 6,35) en over het opnemen van het kruis als uiteindelijk een licht juk (Matteüs 11,30) zijn de beste van het boek.
Op deze manier, zo maakt Nouwen in het voorlaatste hoofdstuk duidelijk, wordt ons Jezus’ vreugde eigen die bestaat in zijn onlosmakelijke verbondenheid met God, zijn Vader (Johannes 15,11). Dwars door alles heen. Want dat is de uiteindelijk belofte, zo legt het laatste hoofdstuk uit: Jezus blijft altijd bij degenen die zich bij hem aansluiten (Matteüs 28,10). Wie deze trouwe aanwezigheid wil ervaren als de grond van ons aller bestaan, moet zich toeleggen op geregeld gebed. Dat wil voor Nouwen zeggen: simpel aanwezig zijn in de ruimte van Gods aanwezigheid. Hooguit zo af en toe zeggend: "Ik weet dat u mij liefheeft." Of: "Ik heb u lief."
Me laten roepen
Following Jesus is zo indrukwekkend, omdat het op een vanzelfsprekende manier radicaal is. Het laat zien dat de logica van het christelijk geloof een fundamentele breuk betekent met wat in onze samenleving geldt. Tegelijkertijd laat hij zien hoe deze breuk, als verweven met het dagelijks leven, gestalte krijgt. Nouwen zelf worstelde onder meer zijn leven lang met zijn eigen faalangst en eerzucht: "Houd ik een preek over nederigheid, is het eerste wat ik mij afvraag wat mijn toehoorders ervan vinden!" Dagelijks moet ik het mij laten zeggen: "Je lichaam is een tempel van de heilige Geest, die in je woont en die je van God hebt ontvangen." Ik ben niet van mijzelf en steeds word ik geroepen met de bestaande praktijken te breken en in mijn lichaam God te eren (1 Korintiërs 6,19). Ik hoef mij alleen steeds opnieuw tot deze vrijheid te laten roepen.
----------------------------------
Henri Nouwen, Following Jesus: Finding our Way Home in an Age of Anxiety, edited by Gabrielle Earnshaw, London: SPCK 2019, € 21,-.
Een volgende lezing over Henri Nouwen door Erik Borgman vindt plaats op 24 januari 2020 in de Trinitatiskapel, Vriesestraat 20, Dordrecht.
Noteer alvast: 24 januari 2020, 20 u Henri Nouwenlezing in de Trinitatiskapel, Vriesestraat 20, Dordrecht door Erik Borgman, hoogleraar filosofie en religie aan de Universiteit van Tilburg.
De lezing wordt omlijst door muziek en zang. Na de lezing gesprek met de zaal.
De toegang is vrij, ieder is welkom. Na afloop een vrijwillige collecte.
Wie was Henri Nouwen?
Henri Nouwen ( 1932–1996) was een Nederlands katholiek priester van het aartsbisdom Utrecht, hoogleraar aan de Yale en Harvard universiteit (VS) en schrijver van een groot aantal spirituele werken. Hij brak zijn wetenschappelijk carrière af op het hoogtepunt om zich te wijden aan de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking in een van de Arkgemeenschappen, L'Arche Daybreak in Canada. Maar hij bleef actief als geliefd predikant (o.a Hour of Power), auteur van religieuze geschriften en talloze brieven.
Wie is Erik Borgman?
Professor Borgman is filosofie en religie aan de Universiteit van Tilburg, Directeur van het Cobbenhageninstituut en leider van het onderzoeksprogramma Katholiek Uitzicht. Borgman schreef een aantal boeken en essays. Hij publiceert in internationale tijdschriften en is een gevraagd spreker over geloof en maatschappij.
Waarom 24 januari ?
Op 24 januari vieren wij Henri’s 88e verjaardag. Henri heeft Dordrecht meermaals bezocht en heeft ook in deze regio vele volgelingen.ook in reformatorische kring.
Nadere info: Ad Kazius ad@presentonline.nl of Ton Delemarre tonada@planet.nl