Op de jubileumbijeenkomst van het Kansfonds, donderdag 15 september, werd weer eens duidelijk hoeveel er mis gaat in onze samenleving door regels en procedures. Talloze mensen willen en dragen eraan bij dat dit anders gaat en anders wordt. Hoop en schuldgevoel strijden om voorrang, maar ze horen bij elkaar. Erik Borgman is ervan overtuigd dat er niet minder dan een bekering nodig is. Ook persoonlijk.
Door Erik Borgman
Het Kansfonds bestaat 65 jaar. Dat wil zeggen, de voorloper van dit fonds, Stichting Katholieke Noden. werd 65 jaar geleden opgericht. Donderdag 15 september werd dat gevierd, toepasselijk genoeg op de dag waarop het in de Rooms-Katholieke Kerk Maria, Moeder van Smarten gedenkt. Toepasselijk, want was er geen leed, dan was er geen Kansfonds nodig. Het fonds heeft manieren gevonden om niet alleen te helpen, maar ook te troosten.
Troost
De projecten, die door het Kansfonds gesteund worden, richten zich er mede op dat mensen het gevoel hebben dat ze meetellen en van belang zijn, zoals Maria dat voor generaties katholieken deed en nog doet. Het gaat vaak om mensen die dat gevoel niet vanzelf hebben. Hoe vaak klonk en klinkt niet, letterlijk of qua strekking, de tekst van het zogenoemde Memorare:
Gedenk, o allermildste Maagd Maria,
dat het nog nooit gehoord is,
dat iemand, die tot U zijn toevlucht nam,
die om Uw hulp kwam smeken
en om Uw bijstand vroeg,
door U in de steek werd gelaten.
Gesterkt door dat vertrouwen kom ik tot U.
Voor Maria is ieder mens in tel. Jarenlang heeft het Kansfonds zijn werk gedaan onder de slogan: 'Ieder mens telt'. Ik vind het daarom een gemis dat er bij het jubileum niet een moment van gebed was.
Dan hadden we ook expliciet stil kunnen staan bij het feit dat het bij ons wel gebeurt dat iemand tevergeefs om bijstand aanklopt. We hadden onze schuld daaraan kunnen belijden en tegelijkertijd, vertrouwend op Gods vergeving, elkaar kunnen beloven dat we ook verder onze stinkende best zullen blijven doen om samenleving op te bouwen.
Hoop
Feestelijk was de jubileumbijeenkomst van Kans vooral vanwege de gezindheid van de aanwezigen. Gelijke gezindheid, zeker, en dat heeft op zich al iets troostends, maar ook goede gezindheid en dat geeft hoop.
Het Kansfonds laat zich leiden door de traditie van het Katholiek Sociaal Denken. In de lijn hiervan ziet het fonds, volgens zijn website, de samenleving niet als iets maakbaars, maar als iets wat er al is. Een plek waar we willen dat het niet alleen goed gaat met onszelf, maar ook met de ander. En waar we intuïtief en met elkaar heel goed weten wat goed is, namelijk: dat iedereen recht heeft op een menswaardig bestaan. En dat iedereen het recht heeft om onder ons te zijn. Ook als het soms even niet zo goed uitkomt. We zijn gewoonweg de samenleving door goed samen te leven.
Nu is voor mij hier sprake van een dubbele herkenning. Ik ben het hier niet alleen mee eens, maar hielp het Kansfonds bij het vinden van deze formulering. Het mooie was: zoals we donderdagmiddag samen waren, vertegenwoordigden wij die samenleving die zichzelf vormde door te proberen goed samen te leven. Op allerlei verschillende plaatsen – van bestuurders in directiekamers, administrateurs en wetenschappers in bibliotheken, tot straatpastores, straathoekwerkers en straatartsen. Mensen van goede wil, allemaal, die deze wil ook nog praktische effectief probeerden te maken.
Schuldgevoel
Maar schuldgevoel was er ook – ik denk niet alleen bij mij. Natuurlijk kon het Kansfonds er bij alle katholieke blijmoedigheid niet omheen de tallozen crises te benoemen waarmee onze samenleving geconfronteerd wordt en binnenkort zal worden, als de voortekenen niet bedriegen. Het ontkwam er ook niet aan te signaleren dat we de meeste crises niet goed opgelost krijgen. Integendeel, veel beleid maakt de betreffende crisis juist groter en zorgt ervoor dat mensen die toch al zwak staan, nog eens extra getroffen worden.
Met name het verhaal van Michelle van Tongerloo maakte indruk. Van Tongerloo is straatarts in de Pauluskerk in Rotterdam en houdt praktijk als huisarts in Rotterdam-Zuid, een wijk met veel armoede. Armoede, dat is niet alleen weinig geld. Armoede is slechte gezondheid, tienerzwangerschappen, gehorige en te kleine woningen, weinig kansen zich te ontwikkelen, geweld, verslaving. En niet te vergeten: weinig of geen toegang tot tal van basisvoorzieningen.
Voor wie dacht dat de toeslagenaffaire bij de belastingdienst en de manier waarop vluchtelingen in Ter Apel in de steek zijn gelaten incidenten zijn, die had het verhaal van Van Tongerloo moeten horen. Met talloze voorbeelden liet zij zien hoe regelingen mensen gevangen zetten, hen op onoverkomelijk hoge kosten jagen en er vooral zorgen dat hulp vrijwel steeds te laat komt. Als hulp nog kan helpen, dan mag het nog niet worden verleend. Als het uiteindelijk wordt verleend, is er vaak al blijvende schade aangericht.
Niemand kan zonder thuis
Michelle van Tongerloo publiceert ook regelmatig in kranten en wordt geïnterviewd. Wat zij te zeggen heeft, is gemakkelijk op internet te vinden. Dus voor wie er niet bij was, donderdag: googelen!
Van Tongerloo maakt zichtbaar waar het Kansfonds voor wil staan: Niemand kan zonder thuis. Een dak boven je hoofd, voldoende geld om van te leven en het diepe besef dat je erbij hoort. Toch zijn er in Nederland één miljoen – 1.000.000! – thuislozen en daar probeert het Kansfonds iets aan te doen. Door ondersteuning te bieden, mentaal, sociaal en financieel. Door plaatsen in stand te houden waar gemarginaliseerde mensen kunnen ervaren dat zij betekenisvolle delen van de samenleving zijn. Door geld te geven, zodat een relatief klein tekort geen torenhoge schuld wordt. Voor het werk van het Kansfonds en hoe daaraan bij te dragen, zie kansfonds.nl/over-ons/.
Spijt en bekering
Van Tongerloo heeft geen vertrouwen meer in ons sociale systeem, zei zij. Teveel slachtoffers, teveel averechtse effecten, te weinig inspanning en te weinig mogelijkheden daaraan iets te veranderen. En ik schaam mij. Niet omdat ik niet doe wat zij doet, maar omdat ik dat vertrouwen zo vaak wel heb. Terwijl ik toch veel van de effecten die Van Tongerloo noemt wel kende en daar soms zelfs naasten tegen heb proberen te beschermen. Door het systeem te vertrouwen leg ik, net als dat systeem, de schuld bij mensen die op allerlei manieren meer pech hebben gehad dan ik, maar verder niet wezenlijk van mij verschillen. Ik heb ze, meestal impliciet maar toch, iets aangerekend dat hen niet aan te rekenen valt. Het spijt mij!
Toen ik 's avonds thuis was, las ik Psalm 16:
Tot de goden in dit land,
de machten die ik zo liefhad, zeg ik: […]
Ik pleng voor hen geen bloed meer,
niet langer ligt hun naam op mijn lippen (vers 3-4).Ik zal niet langer iets nalaten omdat daar toch goede voorzieningen voor zijn in ons land.
Ik prijs de Ene die mij inzicht geeft,
zelfs in de nacht spreekt mijn geweten (vers 7).Het zal niet bevorderlijk zijn voor mijn gemoeds- en nachtrust. Michelle van Tongerloo heeft mij er echter opnieuw van overtuigd dat alleen de ruimte van de waarheid een goede woonplaats kan zijn.
U wijst mij de weg van het leven:
overvloedige vreugde in uw nabijheid,
voor altijd een lieflijke plek aan uw zijde (vers 11).Niemand kan zonder thuis! Blijkbaar moet mijn thuis de onrust zijn, in de wetenschap dat God in deze zelfde onrust woont.
