De drie christelijke feesten Pasen, Hemelvaart (aanstaande donderdag) en Pinksteren vertellen één verhaal in drie delen. Hemelvaart gaat over de vraag van de achterblijvers: wat nu? "Het feest heet Hemelvaart maar het gaat over het hernemen van het aardse leven."
Door Kees de Groot
Het Nieuwe Testament verhaalt heel verschillend over Hemelvaart. In het evangelie volgens Lucas (24, 50-53) wandelt Jezus weg en verdwijnt, zoals de oudtestamentische Henoch wordt opgenomen door God. In het boek Handelingen van de Apostelen stijgt hij van tafel op met een wolk om zich heen (Hand.1, 4-11). Het lijkt alsof we even doorspoelen naar de eindtijd, het moment waarop de hemelse figuur zal komen die de profeten voorspeld hebben en die alles goed zal maken. Maar dan in spiegelbeeld. En dat past dan weer goed bij het tafelgesprek over het herstel van het Koninkrijk, dat aan het spektakel van Hemelvaart voorafgaat.
De slotboodschap van beide versies is wel gelijkluidend: nu Jezus uit beeld is, moeten zijn leerlingen Hem bekend gaan maken. Eerst in Jeruzalem en dan in de hele wereld.
Geestelijke ervaring
De verschillen in de weergave van de gebeurtenis maken duidelijk dat het niet om de feiten gaat, maar om een uitdrukking in verhaalvorm van een fundamentele geestelijke ervaring die uiteindelijk met geen pen te beschrijven is: de ervaring van Pasen. Hemelvaart belicht een aspect van het paasfeest vanuit de vraag ‘Wat nu?’ Twee versies, zoals ieder persoon zijn eigen ‘paaservaring’ heeft. Bij Lucas: een leven dat in de ogen van de wereld mislukt is, blijkt waardevol in de ogen van God. Dat besef is een openbaring die mensen doet opstaan en leven. In Handelingen: er is hoop, ondanks alles, en dat vooruitzicht zet mensen in beweging.
Daarmee is Hemelvaart een paradoxaal feest, want het is kennelijk juist niet de bedoeling naar de hemel te turen. Het feest heet Hemelvaart maar het gaat over het hernemen van het aardse leven. "Wat staat gij naar de Hemel te kijken?", vragen twee plotseling verschijnende mannen in witte gewaden (Hand.1,11). Wie naar de hemel blijft staren komt niet tot leven. In het Lucasverhaal stonden die twee wegsturende mannen al bij het lege graf: "Doorlopen. Hier is niets te zien."
Merkstenen
De pijl op verkeersbord C3 voor ‘eenrichtingsverkeer’ wijst wel omhoog, maar dat betekent: rechtdoor gaan. Vägmärken luidt de titel van het dagboek van Dag Hammarsjköld, dat in Nederland bekend is geworden onder de titel Merkstenen. Die titel past goed bij de met stenen gemarkeerde bergwandelingen die Hammarskjöld beschrijft, maar het Zweedse woord wordt ook gewoon gebruikt voor 'verkeersborden'.
Dag Hammarsjköld was vanaf 1953 secretaris-generaal van de Verenigde Naties tot 1961, toen het vliegtuig waarin hij zat onder verdachte omstandigheden neerstortte. Dit gebeurde boven toenmalig Rhodesië tijdens een vredesmissie vanwege de Congo-crisis. In zijn woning werden zijn geordende dagboekaantekeningen aangetroffen.
Daarin staat het volgende over zijn ‘Hemelvaart-ervaring’, gedateerd op 24 december (Kerstavond) 1955: "God wil onze onafhankelijkheid - waarin wij ‘terugvallen’ in God als we ophouden die zelf te zoeken."
En de volgende dag: "Ontvankelijk blijven – . Uit nederigheid. En om je zachtheid te redden. Ontvankelijk blijven – en danken. Hiervoor: dat je mag luisteren, zien, begrijpen -"
Die combinatie van stevigheid, niet je oren laten hangen naar wat anderen vinden, er durven zijn met: de verbondenheid met alles, openheid. Dat is typerend voor zijn mystieke weg.
Hier beneden is het
De vraag van Hemelvaart, van ons, die leven in een tijdperk waarin er nauwelijks hoop voor de wereld lijkt te zijn, vanwege de overbelasting van de draagkracht van de aarde, is: Wat nu?
Het zeventiende-eeuwse gezang van Jodocus van Lodenstein beantwoordt die vraag met de blik naar boven:
"t Oog omhoog, het hart naar boven,
hier beneden is het niet!"
Dat is niet het antwoord van Hammarsjköld en naar mijn idee ook niet van Lucas en Handelingen: Daar gaat het om de verrassende ontdekking van onszelf, de waarde die we hebben, voor anderen, voor God. Niet vanuit een ik-gerichtheid, maar vanuit overgave aan dienstbaarheid. In die zin begrijp ik Hammarskjölds uitspraak: ‘Niet ik, maar God in mij.’
Dus: Wat nu? Hier beneden is het. Wij mogen de Weg gaan. Niet zonder hoop, zelfs vervuld met zin.
"Het heden is zinvol door zijn inhoud, niet als brug naar een toekomst. En deze inhoud is onze inhoud in het heden, datgene waarmee onze leegheid gevuld wordt als we in staat zijn om te ontvangen."
Prof. dr. C.N. de Groot is bijzonder (KSGV) hoogleraar Sociologie van levensbeschouwing en geestelijke volksgezondheid.
Meer over Hemelvaart:
