Zakboekje om je spirituele spieren te trainen

Onder de titel “Spiritueel zakboekje voor professionals” bundelde Vincent Duindam teksten die hij eerder op de Bezieling publiceerde. "Het heeft mij verrast hoe Vincent de losse parels aan elkaar rijgt tot een schitterend juweel dat meer biedt dan de som van de delen", oordeelt Mia Leijssen in haar bespreking van het boek. "Ik werd meermaals geraakt door zijn inspirerende bijdragen."

Door Mia Leijssen

Als lezer van Vincent Duindams Spiritueel zakboekje voor professionals raakte ik gaandeweg dieper betrokken in een boeiende tocht naar de essentie. Ik werd doordrongen van een doorvoeld inzicht dat leven vanaf een bepaald moment niet langer gediend is met nog meer toevoeging aan wat je al hebt, weet en kunt. In plaats van vooruitgang in de horizontale dimensie vraagt de fundamentele transitie van mens en samenleving om een ontwikkeling in de diepte oftewel een investering in de verticale dimensie. Persoonlijk ben ik ‘noodgedwongen’ uitgekomen bij een radicale omkering van prioriteiten door de confrontatie met fysieke beperkingen. In bredere zin zie ik bijzondere uitdagingen en kansen om de hedendaagse wereldwijde crisissen te benaderen vanuit een dergelijke perspectiefwisseling.

Vincent Duindam is een behoedzame gids die lichtvoetig uitnodigt de spirituele queeste ter harte te nemen. Hij deelt een rijke bagage die hij verzamelde uit religieuze en spirituele tradities, grondige kennis van verschillende vertakkingen in de psychologie, reflectie op persoonlijke interacties in diverse levenssituaties en sociale rollen. Hij toont dat eigen ervaringen belangrijker zijn dan boekenwijsheid: “My life is my message” wordt concreet in hoe hij een universeel verhaal brengt vanuit zijn gewone én zijn diepste zelf. Zijn centrale vraag: “Hoe kunnen we het eeuwig creatieve, scheppende, speelse in onszelf ontdekken en de wereld in laten stromen?” (p.133) krijgt in zijn boek veelzijdige en praktische antwoorden.

Speelse en scheppende natuur

Jonge kinderen schitteren in hun eerste levensjaren moeiteloos vanuit hun wezen. Veel van mijn cliënten herinneren zich dat hun speelse en scheppende natuur vanzelfsprekend uitdrukkingen vond totdat de buitenwereld – vaak goedbedoeld – een domper zette op die spontane verwondering en levensvreugde. Bovendien zijn er pijnlijke en soms diep traumatische ervaringen die het begrijpelijk maken dat je (on)bewust beschermende lagen en zelfs een ondoordringbaar harnas ontwikkelt rond je oorspronkelijke kern.

Het vergt niet-oordelende aandacht en inspanning om doorzichtig te maken hoe conditioneringen en aangeleerde patronen je levensperspectief vernauwen, je gedachten bevangen, je emoties bevriezen of doen overlopen; hoe culturele opvattingen en gewoonten je leven beïnvloeden; hoe je gehypnotiseerd wordt door de buitenkant van het leven; hoe je achter waarden aanholt die er weinig toe doen en wanhopig probeert ‘mee’ te zijn of erbij te horen. Je neigt je ook te identificeren met het verhaal over jezelf en de vormen die zich gedurende je levensloop opgebouwd hebben en ondertussen stevig ingeburgerd zijn.

Psychotherapie kan dienen om psychische kwetsuren te herkennen en je zelfwaarde te herstellen. Deelpersoonlijkheden die je gaandeweg ontwikkeld hebt kun je met behulp van ‘stemmen dialogen’ of andere technieken benaderen. Focussen zet je op het spoor om betekenis te ontsluiten in lichamelijk gevoelde ervaringen. Positieve psychologie biedt tal van oefeningen waarvan wetenschappelijk bewezen is dat je daarmee een betere versie van jezelf kunt ontwikkelen. Daarbij is ook ‘spiritualiteit light’ populair, zoals het beoefenen van mindfulness om je gedachtestroom tot rust te brengen of yoga om te ontspannen en je soepelheid te bevorderen. In de hedendaagse welzijnscultuur is er hernieuwde interesse voor existentiële thema’s, zingeving, levenskunst…

Dat alles zijn waardevolle benaderingen die kleur geven aan je leven, helpen om meer controle over jezelf te verwerven en je beter te verhouden met moeilijke of onvermijdelijke situaties. Ze bewegen zich echter uitsluitend binnen de grenzen van het redelijke en het aantoonbare; ze houden zich expliciet afzijdig van alles dat neigt naar het ‘hogere’ en niet begrijpbare. Vincent Duindam begeeft zich vrijmoedig op het terrein van het ‘hogere’ en zet het verschil op scherp: “In ‘spiritualiteit the real thing’ gaat het om iets fundamenteler. De absolute prioriteit van de spiritualiteit ligt bij de ‘diepte’ in het leven en in jezelf” (p.56).

Omkering van prioriteiten

Tijdens het lezen – of beter gezegd verwerken – van dit boek wordt mij duidelijk dat er eveneens een fundamenteel verschil is in hoe ik nu omga met deze literatuur en hoe ik de verschillende losse bijdragen eerder gelezen heb. In zekere zin deed ik ook aan ‘spiritualiteit light’ door telkens vrijblijvend een stukje spirituele literatuur te consumeren. Zoiets als iedere keer even mijn tenen in het spirituele bad steken en daarbij genieten van het rustgevende uitzicht van het landschap, om daarna weer tot de orde van de dag over te gaan. Dieperliggende schatten bleven zo buiten mijn bereik. De houding waarmee ik mij nu in het boek begeef, opent een andere wereld. Mijn engagement om dit grondig te lezen, daar meerdere dagen aan te wijden, stil te staan bij hoe het in mij resoneert… zorgen ervoor dat ik niet meer aan de rand of de oppervlakte blijf. Het doet mij denken aan wat kloosterlingen of mensen die kiezen om hun leven aan een hoger doel te wijden, al eeuwen doen: een omkering van prioriteiten. De structuur van hun dag is gebaseerd op geregelde tijdstippen voor gebed of contemplatief in het nu zijn: een zijnswijze om zich actief receptief met de bron te verbinden en het innerlijke leven te cultiveren. Daar omheen spelen zich activiteiten in de buitenwereld af. Uiterlijke omstandigheden en andere mensen vormen het levensnoodzakelijke weefsel waarin de essentie zich ontvouwt en de levensstroom een bedding vindt.

Mystieke binnenkant

In de zoektocht naar de diepste werkelijkheid of ‘eeuwige filosofie’ verwijst Vincent Duindam herhaaldelijk naar klassieke filosofen en grote wereldreligies. Hij herleidt hun betekenis niet tot het psychologisch en sociologisch gehalte - dat er zeker is - maar bevraagt hun gemeenschappelijke spirituele kern. Zo komt hij bij de mystieke binnenkant, wie je ten diepste bent, de liefde die in jou woont. Vanuit contact met die diepe kern in jezelf kom je tot besef van fundamentele verbondenheid, eenheid.

In christelijke taal wordt er soms verwezen naar ‘Christusbewustzijn’: de plek waar God in je woont. Religieuze taal omzetten in algemene verstaanbare termen kan op zich reeds een oefening zijn om je spirituele beleving te verdiepen en je te verbinden met je eigen doorvoelde levensbron. Zo ervaar ik persoonlijk geen aansluiting met woorden die vooral de patriarchale en mannelijke zijde van het spectrum voorop zetten. Woorden die in mijn lichaam meer resoneren verwijzen naar de oergrond, de levensstroom. Ze respecteren en erkennen evenzeer expliciet de goddelijke vrouwelijke natuur. Cultiveren van heilige grond genereert vruchtbaarheid, het doet inspiratie instromen en zet nieuw leven in gang dankzij het verenigen en integreren van vrouwelijk en mannelijk.

Dankbaarheid

In contact komen met je eigen diepte vraagt stilte, wakkerheid, openheid, transparantie, overgave  en vertrouwen dat je voorbij je ‘persoon’ verbonden bent met de bron. Daar vind je vervulling, overvloed. Oog hebben voor overvloed drukt zich uit in verwondering en dankbaarheid. Het is een eenvoudige en beproefde methode om dankbaarheid te cultiveren als een spirituele weg die je behoedt om te verdwalen in beperkende gedachten en pijnlijke emoties. Het versterkt je om je aandacht naar het licht te richten en zo de ‘donkere nacht’ te overbruggen. Het geeft moed om onvoorwaardelijk ‘ja’ te zeggen tegen de vormen waarin het leven naar je toekomt. In verbinding met je diepste kern kun je lijden en gebrokenheid ontvangen als een opening naar een andere dimensie.

Leermoment

Het persoonlijke en het maatschappelijke gaan hand in hand. Gewenning aan comfort en betere omstandigheden leiden er vaak toe dat mensen meer aan de oppervlakte leven, zowel op individueel als op samenlevingsniveau. In coronatijd bijvoorbeeld neig je er dan toe jezelf als slachtoffer van de beperkingen te zien en veel kritiek te hebben op “hoe het er aan toe gaat”. Je kunt echter de keuze maken om de moeilijke situatie aan te nemen als een leermoment, een uitnodiging om zorg voor jezelf, je medemensen, de schepping te herzien en een omkering van prioriteiten te verwelkomen. Lastige omstandigheden bieden bij uitstek kansen om je spirituele spieren te trainen.

In het boek van Vincent Duindam vind je als lezer heel wat bruikbare tips voor je spirituele ontwikkeling. Merkwaardig dat hij zijn erudiete werk zo’n bescheiden titel als ‘zakboekje’ meegeeft. Mijn eerste reflex was om die te vervangen door ‘schatkist’ of iets gewichtiger. Maar nu voel ik de charme van de lichtheid: een zakboekje past in je binnenzak waar je het dicht bij je hart kunt koesteren.

Vincent Duindam, Spiritueel zakboekje voor professionals, Swp, 168 blz., € 27,-.