“De bestudering van de herleving van magie en mythe is een rode draad in mijn leven gebleven”, zegt Jeanneke Scholtens toekomstonderzoeker over haar favoriete boekenreeks over Harry Potter van J.K. Rowling. “Uiteindelijk heeft iedereen behoefte aan het onverklaarbare. Het gaat in de Harry Potterboeken heel veel over geloof, hoop en liefde.”

Door Cees Veltman

Jeanneke Scholtens: "Willen we ook wat we kunnen?" (Foto Maria Bodil)

“De Harry Potterreeks heb ik al bijna mijn hele leven bij me. Het eerste boek verscheen in 1997, toen ik 16 was. Ik ging media- en cultuurwetenschappen studeren, onder andere filmanalyse. Ik ben afgestudeerd op de herleving van magie en mythe die je ziet in de films over Harry Potter en ‘The Lord of the Rings’. Dat was in de tijd dat de secularisatie volop gaande was. Die studie is een rode draad in mijn leven gebleven.

Op favoriete boeken grijp je terug op momenten dat je het een beetje moeilijk hebt. Ze bieden je veiligheid en houvast. Dat heb ik altijd met de Harry Potter-reeks gehad. Ik werkte rond mijn 23^ste bij een filmproductiebedrijf waar het heel hard werken was en de sfeer akelig en onaardig. In de metro op weg naar mijn werk verstopte ik me in de Harry Potterboeken. Ik had een tijdje een relatie met iemand die veel in het buitenland was en dan greep ik ook terug naar die boeken.

Ik dook weg in een alternatieve wereld, in een soort bijbel, wat voor een ander de Bijbel kan zijn. Nog steeds, in heel drukke periodes op het werk, of als ik nerveus ben voor een lezing op een groot podium en mijn hoofd door blijft malen zodra ik in bed lig, denk ik aan scènes uit ‘Harry Potter’. Mijn gedachten worden rustig en ik val in slaap. Even los van de inhoud van de boeken, kalmeert mij dat.

Alternatieve wereld

Rowling heeft heel goed een alternatieve, magische, mythische wereld gecreëerd, net als Tolkien in ‘The Lord of the Rings’. Uiteindelijk heeft iedereen behoefte aan het onverklaarbare. Ik ben wetenschappelijk opgeleid en niet gelovig, maar ik mis wel het mystieke. Alleen het rationele en wetenschappelijke is niet genoeg voor mij. Veel mensen hebben behoefte aan het spirituele. Dat heeft te maken met wat in de literatuurwetenschap ‘suspension of disbelief’ heet, opschorting van ongeloof om verbeelding toe te laten. Als je in een bioscoop naar een film gaat, waan je je twee uur in een niet bestaande wereld, maar je stelt je ongeloof uit omdat je je erin wilt onderdompelen. Je wilt erin geloven, je raakt erbij betrokken, je emoties gaan ermee aan de haal. Dat vind ik het magische van films en boeken. Dat heb ik af en toe hard nodig.

Ik heb zelf net het boek ‘Roes, een zoektocht naar genot’ geschreven. Die roes zocht ik eerst in wijn, als een soort filter over de werkelijkheid. Dat kreeg te veel grip op mij. Daarom ging ik op zoek naar een andere, gezonde roes. De alternatieve werelden in boeken en films bieden die roes. Ook Rowling moet in een soort roes hebben geleefd toen ze de boeken schreef. In de veelbeluisterde podcast ‘Harry Potter and the Sacred Text’ wordt uit de boeken voorgelezen alsof het sacrale teksten zijn. Dat zet je aan het denken. Wat roepen ze bij je op en wat heeft het met je eigen leven te maken? Wat zou je er mee kunnen doen, wat voor opdracht kun je eruit halen?

Bijvoorbeeld als het gaat om vriendschap en eenzaamheid. In het eerste Potterboek komt de akelige tante van Harry voor. Ze heeft geen goed woord over voor Harry en hij moet zelfs in de bezemkast slapen. Hij is een last die ze moet dragen. Als je dat leest vanuit het thema eenzaamheid, is niet alleen Harry Potter eenzaam, maar ook zijn tante. Zij is een kreng, maar misschien is ze wel kwetsbaar, ongelukkig, onzeker en jaloers. De podcast leert je vanuit een ander perspectief te kijken.

Tijdgeest en trends

Ik hou niet van principes, maar wel van meerdere perspectieven, van empathie, van de ander leren begrijpen. Het gaat in ‘Harry Potter’ heel veel over geloof, hoop en liefde. Dat zijn thema’s die mij ook als toekomstonderzoeker raken. We hebben helden nodig want er is altijd wel kwaad om ons heen dat bestreden moet worden. Harry Potter is ook zo’n held met een toverstaf en een steen der wijzen, al is hij kwetsbaar omdat hij het zonder familie moet doen. In eerste instantie wil hij die strijd in zijn eentje aanbinden, maar hij leert dat je het beter samen kunt doen.

In het laatste boek overwint Harry uiteindelijk Voldemort, de grote schurk, door zichzelf op te offeren. Net zoals Jezus zichzelf heeft moeten opgeven, zonder dat ik verder een al te grote vergelijking wil maken. Ik heb wel eens gezegd dat ‘Harry Potter’ ook in de kerk voorgelezen kan worden. Dat werd me niet overal in dank afgenomen. ‘We hebben de Bijbel toch al’, was de reactie.

Mijn dagelijkse werk is de tijdgeest analyseren. Wat speelt er nu en welke trends zie ik? En wat zegt het over de tijd waarin we nu leven? Welke behoeftes vullen die trends in? Ik ben altijd optimistisch en hoopvol gestemd. Ik zie de thema’s geloof, hoop en liefde steeds terugkomen. Iedereen heeft behoefte aan gedeelde waarden en verhalen. Uiteindelijk behoefte aan geloof in de toekomst.

Laatst hielde ik een lezing over de vraag: wat doen we als we gemiddeld 130 jaar oud worden? Dat zal ooit kunnen. Is het egoïstisch om zo oud te willen worden? Is het vanuit het idee van rentmeesterschap en goed voorouderschap een goede zaak? Hebben we dan meer liefdesrelaties en meer dan één gezin? Krijgen we dan voedseltekorten? Moeten we afspreken hoeveel kinderen je mag krijgen? In ondernemerstermen: gaat het om winstmaximalisatie of om waardenmaximalisatie? Ik denk dat het niet gaat om één toekomst, maar om meer mogelijke toekomsten. Een grote vraag is ook: gaan wij keuzes maken of doet de technologie dat voor ons? Kunnen we wat we willen? We kunnen bijna alles wel, maar willen we ook wat we kunnen? We hebben gedeelde waarden en normen nodig, gedeelde verhalen die ons verbinden. Mythes en sagen helpen hierbij. Helden als Harry Potter kunnen ons hierbij zelfs inspireren.”

J.K. Rowling, ‘Harry Potter-reeks’, boxset (1-7), BLOC, 3422 blz., € 76,49

Jeanneke Scholtens, Mabel Nummerdor, ‘Holy Fuck, op expeditie naar de toekomst van seks’, S2 Uitgevers, 224 blz., € 22,50

Jeanneke Scholtens, ‘Roes, een verslavende zoektocht naar genot’, Bot Uitgevers, 232 blz., € 21,99

Vanessa Zoltan, Matt Potts, Podcast ‘Harry Potter and the Sacred Text’