“Het is een boek over samenspel tussen twee extremen, jongens die enorm verschillen maar niet zonder elkaar kunnen. Dat zien we als een yin yang teken in de hele wereld terug. Misschien dat ik het daarom zo goed vind. Dat dualisme is er niet voor niets. Dat is ook een link met mystiek”, zegt filosoof Sabine Wassenberg te Groet over haar favoriete boek, de filosofische roman ‘Narziss en Goldmund’ van Hermann Hesse. Wassenberg won de publieksprijs voor het Beste Filosofische Kinderboek van 2022.

Door Cees Veltman

“Ik wil graag een ode brengen aan Hermann Hesse. Hij maakt van literatuur iets heel speciaals met wijze lessen over de aard van ons wezen en over het spirituele leven. Dat was voor mij als tiener nieuwe informatie.

Ik stond op het punt filosofie te gaan studeren. Het onderscheid dat Hesse maakt in ‘Narziss en Goldmund’ tussen lichaam en geest, ratio en gevoel, vrijheid en gebondenheid, kunst en wetenschap vond ik heel interessant. Dat verbeeldt hij mooi in de compleet tegenover elkaar gestelde karakters en levenslopen van de vrienden Narziss en Goldmund. In mijn tienerjaren sprak de dualiteit van gevoel versus ratio mij erg aan. Hoe belangrijk vind ik mijn gevoelens? Moet ik me laten leiden door mijn verstand?

Dualiteit

Er is dualiteit te vinden op allerlei vlakken in het leven, bijvoorbeeld tussen egoïsme en altruïsme. Het zijn tegenpolen, maar er is niet één beter dan de ander. Ze hebben elkaar nodig. Je kunt beter niet extreem altruïstisch zijn. Dat werkt niet. Dan offer je jezelf helemaal op. Dan besta je niet echt meer. Mensen met het hulpverlenerssyndroom cijferen zichzelf weg. Het is beter om in balans te zijn. Ook heb je in de liefde een spectrum waarbij autonomie en verbinding de extremen zijn. Een relatie is in balans als beiden autonoom zijn, maar tegelijk in verbinding. We willen van elkaar weten wie de ander echt zelf is, anders hebben we een relatie met een zich opofferende ander. Dan zijn we schimmen voor elkaar. We moeten beide cultiveren: autonomie en verbinding.

Narziss en Goldmund - het boek speelt in de Middeleeuwen - kennen hun beperkingen en leren dat ze niet zonder elkaar kunnen, ook al verschillen ze enorm van elkaar. Als je maar één zijde van de medaille gaat naleven, ga je heel extreem. Als je in het klooster leeft, zoals Narziss die alleen maar verstandige dingen schrijft, of als je leeft als dromer, reiziger en kunstenaar – zelfs moordenaar –, zoals Goldmund, ben je gedoemd om die andere kant enorm te missen. Narziss heeft als kloosterling lichamelijke genot afgezworen en Goldmund is een geboren creatieve kunstenaar die de rust van het verstand niet kent. De twee jongens houden zielsveel van elkaar en kunnen eigenlijk niet zonder elkaar.

Het boek zette mij aan het denken over deze en andere dualiteit, gesymboliseerd in het oosterse yin yang symbool. Het zwarte is gescheiden van het witte, maar er bevindt zich een witte stip in het zwarte gedeelte en een zwarte in het witte. Ze bestaan bij de gratie van elkaar, ze bestaan in elkaar. Tegenpolen liggen in elkaars verlengde en hebben in de kern iets van de ander. Dat vind ik mooi.

Religieuze gevoelens

Wat ik nog wel van Hesse zou willen weten is: wat heeft hij zelf meegemaakt, wat dacht hij zelf, wat geloofde hij over de wereld, over het ontstaan van het leven, over wat er voor de oerknal was. Wat is er aan het einde van het universum? Zit er nog een dimensie achter onze realiteit die we niet kunnen zien en die alle vragen kan beantwoorden? Of kunnen we er alleen maar naar gissen? Dan kun je uitkomen bij het gevoel van het goddelijke. Hoe spiritueel Hesse zelf was, weet ik niet. Gezien de thematiek in zijn boeken, ook ‘Siddartha’, ‘Het Kralenspel’ en ‘Demian’, vermoed ik dat Hesse feeling had voor religieuze gevoelens.

Hermann Hesse.

Ik ben tegenwoordig in mystiek geïnteresseerd. Mijn nieuwste boek ‘De Zoon van de Gazelle’ is een hervertelling van een verhaal uit de islamitische mystieke filosofie. Het gaat over een jongen uit de twaalfde eeuw die op een onbewoond eiland door een gazelle wordt opgevoed, in zijn eentje overal over filosofeert en uiteindelijk een eenheidservaring krijgt. Ik wilde aangeven wat er mysterieus of goddelijk zou kunnen zijn in de werkelijkheid waarin we leven. Vroeger was ik een verstokte atheïst. Ik dacht dat het in religie allemaal om sprookjes ging en dat gelovige mensen niet beter wisten. Dat vind ik nu een arrogante houding en getuigen van onbegrip. Ik begrijp steeds meer waar religieuze mensen het over hebben. Je kunt je immers de hele dag verwonderen over de werkelijkheid. Filosofie, twijfel en verwondering horen bij elkaar. Ik ben nu bezig met een boek te schrijven over verwondering als mentale staat. Religie is voor mij een diepgevoelde verwondering.”

Hermann Hesse, ‘Narziss en Goldmund’, De Bezige Bij, 287 blz., € 21,99

Sabine Wassenberg, ‘De Zoon van de Gazelle’, De Meent, 160 blz., € 22,50

Sabine Wassenberg, ‘Kinderlogica, filosoferen op een multiculturele school’, Lemniscaat, 229 blz., € 16,95