We leven in een van de gelukkigste landen ter wereld en toch zit de wachtkamer van psychiater Dirk De Wachter overvol. Hoe komt dat, vraagt hij zich af. Kunnen we nog wel omgaan met de gewone lastigheden van het leven? En steunen we elkaar wel voldoende in dat existentiële ongemak? "Door gevoelig te zijn voor onrecht en ongeluk vinden we een duurzame vorm van geluk, in de vorm van betekenis en zorg."
Door Irma Hurkens
"Gelukkig willen we zijn. En een beetje is niet genoeg", schrijft de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter in De kunst van het ongelukkig zijn. De omstandigheden om dat geluk te bereiken lijken er ook volop te zijn: we hebben “chance”, we leven in een tijd zonder oorlog en met welvaart. Zowel Belgen als Nederlanders scoren hoog op de geluksschaal.
En toch. De Wachter verzucht dat zijn wachtkamer te vol zit, dat hij het te druk heeft als psychiater. Er zijn ook in dat gelukkige België en Nederland nog zoveel mensen die verdrietig zijn, die eenzaam zijn. Hoe komt dat toch en wat doe je er aan?
De Wachter haalt de Duitse filosoof Wilhelm Schmid aan die het heeft over de terreur van het geluk. Geluk is een plicht geworden. Dat leidt tot files van bergbeklimmers op de Mount Everest, tot oppervlakkige contacten en een ‘NV Ik’ die verscholen zit achter een façade. De enige met wie het ongeluk – dat toch in ieders leven voorkomt – gedeeld wordt, is de hulpverlener. Vooral als het najagen van geluk leidt tot neerkijken op anderen die minder gelukkig zijn is dit schadelijk. Wie niet gelukkig is lijkt dit aan zichzelf te wijten te hebben.
Ruimte
Hoe moet het dan? De Wachter pleit in alle toonaarden voor ruimte voor wat hij in zijn prachtige Vlaams de “lastigheden van het bestaan” noemt. De barstjes zien, de pijn van het leven deel van het leven laten zijn, oog hebben voor andermans verdriet, de tijd nemen voor rouw die bij het leven hoort.
Vertellen over datgene wat verdrietig maakt of pijn doet, over rouw, eenzaamheid of geweld, is belangrijk. We moeten er over praten, zodat het een betekenis krijgt en hanteerbaar wordt. Dat vertellen is niet alleen betekenisvol voor de lijdende mens maar ook voor degene die luistert, nabij is of een arm om de schouder van de ander legt. Zorgen voor een ander geeft een tevreden gevoel. Delen van kwetsbaarheid geeft op deze manier verbinding. "Door gevoelig te zijn voor onrecht en ongeluk vinden we een duurzame vorm van geluk, in de vorm van betekenis en zorg."
Deel met je naasten
De kunst van het ongelukkig zijn is opgedeeld in drie delen: geluk, ongeluk en zin. Binnen deze structuur herhaalt De Wachter op vele manieren dezelfde boodschap: streef niet onbegrensd naar geluk, tevreden zijn is ook al heel wat en vooral: deel met je naasten wat er even niet zo lekker loopt in het bestaan. Het is, zoals hij ook zelf aangeeft in interviews, iets dat we eigenlijk allemaal wel weten en waarvan het niet nodig zou moeten zijn dat een gezaghebbend psychiater er ons op wijst. Toch is het juist deze boodschap die De Wachter tot een veelgevraagd spreker maakt.
Niet spectaculair, wel heel erg waar. De Wachter beschrijft deze boodschap met inkleuring van teksten van filosofen, schrijvers en dichters. Niet zozeer om wat hij zegt te onderbouwen maar meer als illustraties. Het boek krijgt daarmee iets moois, iets zachts.
Anders dan de titel doet vermoeden wordt ongelukkig zijn niet tot kunst verheven maar gaat het meer om het aanvaarden en met anderen delen van de normale pijnlijke zaken in ieders leven. Het boek gaat dan ook niet zozeer over de kunst van het ongelukkig zijn, maar meer over de kunst van het omgaan met het ongelukkig zijn.
-------------------
Dirk De Wachter, De kunst van het ongelukkig zijn, Lannoo Campus, 105 blz. € 19,99.
De Wachter is psychiater. Ik mis bij hem in het zin-zoeken een diepere laag rond levensvisie: de dragers van de zinbeleving. Dát is ook het terrein van de geestelijke verzorging: kennis en kunde hebben van het 'ons overstijgende'. Ik schrijf daarover in mijn artikel 'Zinvinding en Levensvisie' in Tijdschrift Geestelijke Verzorging' van september jl. Hier ligt ook een taak voor moderne geestelijke begeleiding.