Steun ons

"Atheïsme is onredelijk en sociaal ongewenst"

14 november 2013
4 minuten

Het Boek God bewijzen gaat niet zozeer over godsbewijzen - hoewel die aan bod komen - als wel over redelijke argumenten voor het geloof. Of nog preciezer: God bewijzen gaat vooral over de onredelijkheid (de zwakke argumenten) van het ongeloof. Atheïsten kunnen existentieel integer zijn, intellectueel is hun positie onhoudbaar, aldus de auteurs. “Een uitstekend boek”, oordeelt recensent Taede Smedes.

Door Taede A. Smedes

cover god bewijzenValt God te bewijzen? Nee, natuurlijk niet, en dat weten Stefan Paas (hoogleraar theologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam) en Rik Peels (filosoof aan diezelfde universiteit) ook best. Daar gaat het ook helemaal niet om in hun boek. De titel is dan ook misleidend. Dit is helemaal geen boek dat probeert God te bewijzen. Het gaat ook niet om de vraag of God wel of niet bestaat. Wél gaat het om argumenten voor en tegen geloven. Het boek draait dus niet om God, maar om geloof, of beter gezegd over de vraag of geloven redelijk is. En dat is het, zo stellen Paas en Peels, in tegenstelling tot het atheïsme.

De schrijvers beginnen hun boek met te verdedigen dat geloven “natuurlijk” is. Ze beroepen zich daarbij op wetenschappelijk onderzoek. Godsgeloof zit als het ware “ingebakken” in de menselijke natuur, stellen zij. Vandaar dat zoveel mensen wereldwijd religieus zijn. Vandaar dat atheïsme, behalve in onze Westerse samenleving, globaal gesproken zeldzaam is. Daarnaast is geloven ook nog eens gezond, vooral voor de gelovige zelf, en het is nuttig voor de samenleving. Vervolgens wordt in een hoofdstuk betoogd dat geloven zonder argumenten prima is, dat er niets moreel laakbaars is aan geloven zonder dat je bewijs hebt voor datgene waarin je gelooft.

Retoriek
Echt spannend wordt het wanneer de auteurs in het derde en langste hoofdstuk van het boek beginnen minutieus de argumenten tegen het bestaan van God te ontluisteren. Alle atheïstische standaardargumenten komen voorbij en worden als lastige wratten doorgeprikt: bijvoorbeeld dat wetenschappers vaker atheïst zouden zijn, dat geloof in God een projectie is, dat wetenschap de mogelijkheid van wonderen heeft weerlegd, dat gebedsexperimenten hebben laten zien dat God niet bestaat en, ten slotte, dat God als hij bestond nooit zoveel lijden zou toelaten.

Het knappe aan dat hoofdstuk is dat Paas en Peels niet zozeer tegenargumenten geven, maar laten zien dat de redeneringen waarop atheïsten zich beroemen simpelweg niet kloppen en voornamelijk berusten op retoriek. Hun conclusie is hard: “naar ons idee betekent dit dat het niet redelijk is om het bestaan van God te ontkennen. Daarvoor bestaan simpelweg geen goede argumenten. … Atheïsme kan dus als existentiële positie integer zijn, maar het is als intellectuele positie onhoudbaar” (221). Het is dus niet de gelovige, maar de atheïst die onredelijk is.

Het vierde hoofdstuk ramt die boodschap er nog verder in: een atheïstische levenshouding is ook moreel niet houdbaar en sociaal ongewenst. In de praktijk zijn we allemaal “morele realisten”, aldus Paas en Peels. In het leven van alledag gedragen we ons alsof er voor ‘goed’ en ‘slecht’ objectieve en universeel geldige maatstaven zijn. Een gelovige meent dat die objectieve maatstaven in God geworteld zijn. Maar een atheïst, die niet in God gelooft, leeft dus weliswaar alsof er objectieve morele maatstaven zijn, maar kan die niet rechtvaardigen. Ook de wetenschap slaagt er niet in om een fundament voor de moraal te leveren. De atheïst leeft dus hopeloos inconsistent. In een gloedvol geschreven passage ten slotte betogen Paas en Peels ook nog eens waarom ongeloof sociaal onhoudbaar en ongewenst is.

Kort door de bocht
En daar had het boek wat mij betreft mogen eindigen. Dat was voldoende geweest en had al een schitterend boek opgeleverd. Er volgt dan echter nog een vijfde hoofdstuk, bijna vijftig pagina’s waarin ditmaal argumenten vóór het bestaan van God worden besproken. Een hoofdstuk vol ‘godsbewijzen’, ofschoon Paas en Peels aangeven waarom die benaming ronduit fout is. De zes argumenten die in dit hoofdstuk worden besproken – het kosmologisch argument, argumenten op basis van bewustzijn, godservaringen, finetuning, wonderen en het ontologisch argument – zijn op zich weliswaar niet overtuigend, zo stellen de auteurs, maar samen vormen ze een sterk cumulatief argument vóór het bestaan van God.

Waar de rest van dit uitstekende boek uitmunt in een kristalheldere manier van schrijven en een hoogstaande argumentatieve degelijkheid, is dit vijfde hoofdstuk veel minder geslaagd. Met name lezers die niet zijn ingewijd in deze filosofische ‘godsbewijzen’ zullen vermoedelijk moeite hebben met de hoge abstractiegraad en de vele kort-door-de-bocht-beschrijvingen die dit laatste hoofdstuk kenmerken.

Maar toch: al met al een erg goed boek, filosofie van hoog niveau die werkelijk pakkend en beeldend geschreven is, vanuit een overtuigd gelovig standpunt, maar zonder een arrogant toontje en soms zelfs met een impliciete sneer naar creationisten en al te vrome medegelovigen. De auteurs van dit boek argumenteren en gebruiken zo weinig mogelijk retoriek om hun punt te maken. Dat maakt het boek voor zowel gelovigen als agnosten als open-minded atheïsten verteerbaar.

Maar zal het atheïsten ook werkelijk overtuigen? Nauwelijks, vermoed ik. En Paas en Peels vermoeden dat zelf ook. Want, zo schrijven ze al in de inleiding, “emoties en verlangens spelen een grotere rol dan koele rationaliteit. Argumenten komen meestal pas achteraf in beeld, om standpunten te versterken waar we ons al eerder toe aangetrokken voelden” (16). Een argument, zo zou je kunnen zeggen, wordt vaak geaccepteerd door iemand die toch al van de conclusie overtuigd was. Veel overtuigde atheïsten zullen zich dus verzetten tegen dit boek, maar zullen dan wel met goede argumenten moeten komen. Of het boek ridiculiseren natuurlijk, ook een strategie die het in Nederland altijd goed doet bij de grote publiek.

Hoe dan ook is het een boek dat met argumenten goed aangeeft dat geloven betere papieren heeft dan het vaak lijkt en verre van onredelijk is. Het boek behoort tot de beste populariserende godsdienstwijsgerige werken die in Nederland ooit zijn gepubliceerd. Bovendien is het een boek dat de noodzaak aantoont van godsdienstfilosofie in de media en in het publieke domein. Een boek dus dat in Nederland hoognodig is, gezien de steeds anti-religieuzer wordende elite die de publieke opinie domineren. Nu maar hopen dat het massaal gelezen wordt.

Stefan Paas en Rik Peels, God bewijzen: Argumenten voor en tegen geloven. (Balans), 382 pagina’s, € 19,95.

Dr. Taede A. Smedes (1973) is godsdienstfilosoof en theoloog en specialist op het gebied van de relatie tussen theologie en natuurwetenschap.

Reacties

  1. Compliment voor jouw boeiende analyse. Dit roept een aangenaam verrassende associatie op met het boek: 'God, niet te Geloven' dat Phil Bosmans in 1988 heeft gepubliceerd. Zie hier mijn recentie.

    http://www.bol.com/nl/p/god-niet-te-geloven/1001004001809712/#product_judgement

    Nog duidelijker en complementair is echter het Bosmans-boek: 'In liefde weer mens worden'.

    http://www.bol.com/nl/p/in-liefde-weer-mens-worden-pap/666755211/

    Bedenk overigens dat dit tevens de basisfilosofie is van die bruisende Bond Zonder Naam Antwerpen. Nederland begion 21 jaar eerder. 'Verbeter de wereld en begin bij jezelf'. Vlaanderen is inmiddels v.w.b. BZN ons Gidsland, waarbij het - visionaire - levenswerk van Phil Bosmans opnieuw centraal mag staan.

  2. Dit boek: "God bewijzen" is indrukwekkend helder, analytisch scherp en zeer goed doordacht. Ik ben erg blij dat het geschreven is. Het boek is bijzonder goed leesbaar. Ga het aan diverse mensen geven. Bijvoorbeeld aan een dierbare en goede vriend die filosoof en organisatiekundige is. Met als doel er samen over na te denken en er over in gesprek te kunnen gaan. Een aanrader voor iedere christen wat mij betreft.

  3. Heb net her debat gezien tussen Philipse en Paas bij Knevel en vdB. Het viel mij op dat Paas geen definitie kon/wilde geven van "god". Was het Christelijk God, of zomaar elke andere "hogere macht"? Dit maakte het hem mogelijk om alle concrete argumenten van Philipse te ontlopen. Paas maakte op mij een slipperige dishonest indruk. Blijkbaar hoef je geen argumenren / redenen the hebben om in god the geloven!!! Er worden heel wat strawmen afgebroken in dit soort debat waarbij beide partijen denken re hebben gewonnen. Voor mij is dit boek zoals hierboven beschreven een volstrekt onlogisch geheel.

  4. Het komt mij voor dat hier niet een al objectieve recensent bezig is, gezien de woorden 'lastige wratten' in deze zin: 'Alle atheïstische standaardargumenten komen voorbij en worden als lastige wratten doorgeprikt'.

    Vervolgens soms de recensent argument op die inderdaad niet erg terzake doen, zoals dat 'wetenschappers vaker atheist zouden zijn'. Ze zullen ongetwijfeld bestaan, maar de atheïsten die ik ken/lees gebruiken dat argument niet. Wat zegt me dat, dat juist dat argument hier als eerste genoemd wordt?

    Het stuk over 'moreel' gaat me boven de pet: 'Een gelovige meent dat die objectieve maatstaven in God geworteld zijn. Maar een atheïst, die niet in God gelooft, leeft dus weliswaar alsof er objectieve morele maatstaven zijn, maar kan die niet rechtvaardigen.'
    Het is fijn dat die maatstaven in God geworteld zijn, maar dan hij moet hij wel bestaan, anders zijn ze nergens in geworteld. En aangezien religies altijd via gelovige mensen wordt vastgelegd, is het dus uiteindelijk menselijk. Wat ik er ooit van begrepen heb is dat moraliteit iets aangeborens. Net als het geloof dat volgens deze auteurs ook is.

    En deze opmerking van de auteurs geldt natuurlijk omgekeerd ook, dat had de recensent dan ook wel even mogen opmerken: 'Want, zo schrijven ze al in de inleiding, “emoties en verlangens spelen een grotere rol dan koele rationaliteit. Argumenten komen meestal pas achteraf in beeld, om standpunten te versterken waar we ons al eerder toe aangetrokken...

  5. Het valt mij op dat zowat iedereen voorbij gaat aande definitie van 'God'.
    Als je de definitie stelt God is gelijk aan Alles, of Alles is gelijk aan God ( Het is hetzelfde) dan ben je zo klaar met alle discussies: Je bent een deel van Alles, en je aanschouwt het op elk moment

    1. Wat Ruud al zei 😉 Inderdaad. Ik ben geen atheïst, maar als die positie door een theïst intellectueel onhoudbaar wordt verklaard ruik ik bloed, in dit geval wat ook Philip al opmerkte.

  6. Sociaal wenselijk is dat iedereen naar Gods geboden leeft. Dan wordt de wereld een stuk rechtvaardiger.

    Ik geloof in God en dit is wat ik geloof:
    Want alzo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eniggeboren Zoon gegeven heeft, opdat een iegelijk die in Hem gelooft, niet verderve, maar het eeuwige leven hebbe.
    (Johannes 3:16 SV)

    Verduidelijking:
    God houdt van mensen. Maar wij mensen hebben een probleem: we doen verkeerde dingen. Mensen die verkeerde dingen doen behoren straf te krijgen, maar God wil de mensen niet straffen, Hij wil ze juist vergeven. Daarom stuurde Hij Zijn Zoon Jezus Christus naar de wereld. Jezus Christus betaalde voor de zonden van de mensen met Zijn leven, door de straf te ondergaan die wij allemaal verdient hebben op basis van onze zonden: de doodstraf. Hij stierf aan het kruis, werd begraven en op de derde dag werd Hij opgewekt uit de dood.

    Als je je bekeert (je "omkeert", je ongeloof in God en je zondige levenswandel achter je laat) en gelooft dat Jezus voor jouw zonden is gestorven, heb je eeuwig leven en ga je niet verloren.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Verder lezen

Meer van 

Over de Bezieling

De Bezieling is een gratis online kwaliteitsmagazine voor mensen die op zoek zijn naar inspiratie, bemoediging en ankerpunten in het leven en daarbij nieuwsgierig zijn naar wat de christelijke traditie te bieden heeft.

Aanmelding nieuwsbrief

Ja, ik wil op de hoogte blijven van nieuwe artikelen op de Bezieling!

Boekenladder

Van Kribbe tot Kerststal. Franciscus van Assisi en de eerst levende kerststal Adveniat, 168 blz., € 9,99 (of € 4,- vanaf 100 exemplaren)
Nikolaas Sintobin Hoe oude wijsheid jouw leven in bloei zet KokBoekencentrum/Lannoo, 2023, 173 blz., € 20,-.
Marinus van den Berg Spreken en luisteren met je hart Ark Media, 2023, 130 blz., € 17,99.
Lammert de Hoop (red.) Reis naar de stilte Adveniat, 112 blz., € 19,95
Paus Franciscus Encycliek van paus Franciscus over broederschap en sociale vriendschap. Adveniat, € 15,-.

Direct Doneren

cross