Marinus van den Berg is geen zwartkijker. Maar hij heeft wel oog voor pijn en verdriet van het leven die niet altijd zomaar te herstellen zijn. Soms staat zelfs liefdevolle aandacht machteloos. Zelfhaat blijkt nogal eens aan de basis te staan van terroristen, lone wolves of snel geradicaliseerden.  Spreken over liefde of positief denken kan niet altijd het antwoord zijn. Als het leven zelf je dat niet leert dan tref je het wel aan in films, of romans. Soms nog indringender dan in de bijbel.

Door Marinus van den Berg

Jezelf aanvaarden zoals je geworden bent, is niet zo simpel. Je kiest je ouders niet. Je kiest je geboorteplaats niet. Al wordt er gesproken van het maken van een kind tijdens de vakantie, aan het kind is niets gevraagd. Als kind heb je te aanvaarden en heb je veel geluk als je van harte welkom bent en aanvaard wordt. Het is geen vanzelfsprekendheid. Dat leer ik van een van mijn neven die samen met zijn vrouw twee zeer jonge kinderen heeft geadopteerd. Ik zag hoeveel geluk hen dat brengt en hoeveel liefde dat brengt. Deze kinderen ontvangen liefde en vertrouwen, maar niemand weet hoe ze zich zullen ontwikkelen. Je hoeft geen zwartkijker te zijn om dit te zeggen.

Een tegeltjeswijsheid zou kunnen zijn: ‘Wie vertrouwen ontvangt, kan ook vertrouwen geven.’ En: ‘Wie vertrouwen geeft, kan ook vertrouwen ontvangen.’ Dat klinkt mooi maar het is niet zeker dat je ook vertrouwen krijgt in jezelf of in een ander als je vertrouwen hebt ontvangen. Er kan zoveel meer dan het basisvertrouwen geschonden zijn, dat er voor altijd een stem van de zelfhaat klinkt die kan leiden tot zelfvernietiging. Je kunt tot het laatst hopen dat een mens die veel liefde heeft gekregen maar die moeilijk kan ontvangen, toch voor het leven kan kiezen en zin ervaart.

Altijd zullen zij die veel geven zich af afvragen of ze voldoende hebben gegeven. Dat moet niemand belemmeren om met vertrouwen en liefde en aandacht te geven, maar aan alle aandacht en liefde voor een ander is een grens. Een onbekende grens. Dat is een levenspijn, een lijden aan de begrensdheid van het leven, die niet onderschat moet worden.

Lone wolves

Er waren de voorbije tijd enkele redenen om stil te staan bij zelfhaat. Allereerst waren dat de psychologische analyses die een onderzoek deden naar de levensverhalen van mensen die terroristen, ook wel lone wolves of snel geradicaliseerden worden genoemd. Het gaat bijna altijd om jonge mannen die zichzelf haten, de wereld haten en zich dood en verderf zaaiend ineens in het centrum van de wereldaandacht schieten. Ze zijn en waren er niet alleen in Europa maar ook in Amerika. Hun einde is hun verlossing, hun bevrijding uit die afschuwelijke koude kelder van de zelfhaat. Ze worden mensen genoemd die uitgeroeid moeten worden. Hun nesten moeten worden uitgebrand. De stemmen die pleiten voor doodstraf worden steeds luider. Het is niet vreemd dat die stemmen klinken. De onmacht en de angst nemen toe. Er is onmeetbaar verdriet. Maar het is ook tijd voor bezinning. We moeten bevrijd worden uit een eenzijdig kijken die eerder leidt tot escalatie en tot nieuwe haat dan tot wederkerige kennis en gesprek met elkaar.

Zelfhaat

Mijn tweede reden om stil te staan bij zelfhaat was het boek roman Een klein leven (1)dat ik pas las. Deze roman van Hanya Yanagihara laat de vraag achter wat de kracht van de liefde vermag als zelfhaat in een gewond mens zo’n dominante stem wordt. De derde reden was het boek van Thich Nhat Hanh (2) dat ik in een grote boekhandel in Toulouse vond. Hoe kan je geest tot rust komen nu we oog in oog staan met zoveel geweld. “Ga niet dood voordat je geboren bent”, hoorde ik zeggen in de spirituele film Compostella (3) waarin een vrouwelijke pelgrim worstelt met zelfliefde, gezonde eigen waardering, onafhankelijkheid en neerhalende zelfhaat.

Achtbaan van pijn en verdriet

In Amsterdam mocht collega-priester Pierre Valkering niet meevaren met de gay pride. Hij gehoorzaamde naar eigen zeggen zijn baas. Door zijn gehoorzaamheid is de boodschap dat elke mens liefde en respect verdient nog duidelijker gaan klinken. Natuurlijk leven al die mensen op die boten niet zoals het hoort, maar lees Een klein leven en kijk in de spiegel. De roman is een schokkende achtbaan van pijn en verdriet. Soms denk ik dat er meer in litteraire romans moet worden gelezen dan in de bijbel; of doe beide. Er is een spreken over de liefde dat de zelfhaat versterkt en het steeds moeilijker maakt om te kiezen voor het leven. Het is een spreken dat zelfhaat en dood bevordert.

(1)    Hanya Yanagihara, Een klein leven, Nieuw Amsterdam, 2016

(2)    Thich Nhat Hanh, Appaiser l’esprit face a la violence, 2016

(3)    Compostella, film van Freddy Mouchard