Hoe bereid je je voor op de Goede Week? Hoe beantwoord je die vraag, met oorlog op de hielen? Marinus van den Berg zoekt naar niet te snelle antwoorden en komt uit bij waakzaam zijn en zien, in het besef dat ooggetuigen zijn kan verwonden, maar ook in het besef dat "zien dat je gezien wordt kan helen."

Door Marinus van den Berg

De week voor Pasen wat is dat voor een week? Welke naam geef je aan deze week? Wat is het voor een week in 2022? Er werd mij gevraagd om te komen spreken over de vraag: 'Hoe bereid je je voor op de Goede Week?' De vraag riep bij mij allerlei andere vragen op, zoals: 'Wie heeft er nog weet van de Goede Week?' 'Heeft ze nog betekenis en zeggingskracht en voor wie en welke dan wel? Misschien geen vraag voor u die dit leest, maar wel voor steeds meer mensen in dit land dat steeds meer een ongelovig land wordt genoemd. Waar staat dat 'on' voor? Een land waarin ook steeds minder mensen zich spiritueel noemen? Een land waarin er tegelijk allerlei meningen en beelden over religie, gelovigen, kerken en moskeeën zijn. Een Babylonische spraakverwarring met weinig tijd om naar elkaar te luisteren.

Goed

Een winkelstraatinterview zal al snel duidelijk maken dat men verschillende antwoorden geeft op de vraag: "Weet u wat de Goede Week is en wanneer die is?" In Vlaanderen is de paasvakantie voor Pasen! Je zou ook kunnen vragen wat maakt voor u een week goed? Dalende benzineprijzen, een rem op de inflatie, pensioenen die stijgen, meer koopkracht, een sterke economie, geen mondkapjes meer in de trein misschien. Of ontmoetingen, festivals en samenkomsten waar je naar uitkijkt, campings die open gaan, of weer thuiskomen na maanden in een ziekenhuizen of revalidatiecentrum te zijn geweest vanwege corona.

De Goede Week, de week voor Pasen beginnend op Palmzondag, heet ook wel Stille Week en soms Lijdensweek of Heilige Week. Alle namen zijn het overwegen waard. Wat maakt een week (een dag – Goede Vrijdag) heilig, of goed of wie maakt die week goed, wat maakt ons stil, welk lijden maakt stil en is er lijden dat goed is, dat goed doet?

Snelle antwoorden

Het gevaar van vragen is dat er (te) snelle antwoorden worden gegeven. Antwoorden die nog weinig zeggen over je persoonlijke reactie. Je reactie kan ook samenhangen met degene die de vraag stelt. De vraag 'hoe voor te bereiden op de Goede Week' werd me enkele weken geleden gesteld. De oorlog in de Oekraïne woedde al een maand. Op dag 39 kwamen de beelden op tv van de bruut vermoorde burgers, liggend in de straten voor hun huizen. Vermoord door zich terugtrekkende (vluchtende) Russische soldaten. Wat is dit jaar een goede week en voor wie? En wat is dan goed? Waar worden we dit jaar stil van en welk lijden krijgt de aandacht en welk lijden – dat er wel is – niet? Hoeveel kunnen we aanzien?

Het bijzondere van de vraag was dat niet gevraagd werd 'Hoe bereid je je voor op Pasen?' Ik hoefde dus niets te zeggen over paaseieren, paasstollen, paaseten en paasweekenden. Ook niet over paasmode en er op je paasbest uitzien. Ook niet over het tijdig bestellen van een huispaaskaars.

Ik zou iets kunnen zeggen over het bezoeken van de Mattheüs- of Johannespassie of  over het volgen van The Passion op tv. Of luisteren naar Erbarme dich en niet zoveel zeggen, maar denken aan wie en wat om erbarmen vraagt. Of nog eens de meditaties van Erik Borgman lezen in het boekje Door het lijden (1) of de ooggetuige-overwegingen van bisschop Smeets (2), die door een tumor getroffen kijkt naar hen die we de Paasgetuigen noemen.

Aankijken

Een aantal jaren geleden reisden, vanwege een ingrijpende renovatie van de Abdij van Westvleteren, de kruiswegstaties geschilderd door Armando Demeulemeester (3) door het Vlaamse land. Ze hadden de beslotenheid van de abdij verlaten en waren nu door iedereen te zien. Ik zag ze in de kathedraal van Brugge. De gestalten op deze kruisweg, Jezus en de mensen die Hij ontmoet zoals de vrouwen en zijn moeder, zijn het tegengestelde van aantrekkelijk. Ze zijn afstotend en bijna afschrikwekkend.

De holle ogen, de gebroken neus, het uitgemergelde lichaam doen denken aan de vrouwen en mannen die uit de concentratiekampen komen, die uitgehongerd uit schuilkelders komen, die geslagen en gemarteld zijn in martelkamers... Indringend zien de ogen je aan als je niet snel doorloopt: ooggetuige zijn kan je verwonden! In die ogen op die kruisweg van Armand Demeulemeester is tegelijk de vraag: Zie je mij? Wie ziet mij? Word ik gezien? In zijn toespraak voor ons parlement vroeg president Zelensky indringend om niet te wennen, maar om wakker, waakzaam te blijven. Om te zien wat er gebeurt. Ik beluister daarin ook de hoop dat iets wat niet goed is, dit verschrikkelijke lijden (niet alleen daar), alleen goed kan worden, de weg die goed is kan vinden, als het gezien wordt, als het in de ogen wordt gekeken. Stil worden en de ander aankijken kan meer goed doen dan vermoed. Zien dat je gezien wordt kan helen.

Oog hebben voor elkaar

Een vraag die misschien verder gaat dan: gelooft u, noemt u zich spiritueel, bezoekt u kerk of moskee of de synagoge is de vraag: Kijkt u lijden aan of kijkt u ervan weg? Zijn we een 'gaaf land' omdat we oog hebben voor elkaar en stilstaan bij de vele wijzen van lijden in de wereld waarin we leven? Ook dichterbij dan we vaak weten of zien. Is solidariteit terug aan het keren?

Tot slot een ode aan schrijvende en fotograferende journalisten die riskant vooraan durven te gaan staan om te laten laten zien wat er in de straten en buurten van de Oekraïne – of elders –  gebeurt en wat niet met droge ogen aan te zien is. (4) Deze foto van een afscheid nemende jonge jongen en meisje was zondag 3 april te zien in Buitenhof.

Jij die de oorlog in moet

de oorlog die jij niet begon

Jij die achter moet blijven

Jij die je lief hoopt weer te zien

Jullie zijn op mijn netvlies

zolang de nacht duurt

 tot Pasen eindelijk Vrede is

Marinus van den Berg

(1) Erk Borgman, Door het lijden, meditaties bij de kruisweg, Adveniat 2018

(2) Harrie Smeets, Getuigen van de Verrijzenis, Adveniat 2022

(3) Armand Demeulemeester, Kruisweg van de stilte, Davidsfonds, Leuven 2009

(4) zie ook kruiswegmeditaties van Titus Brandsma verschenen bij Adveniat 2022