Is er nog wildernis te beleven in Nederland? Die vraag leidde tot het experiment waarbij Koen Arts en zijn vrouw Gina een jaar lang meer buiten dan binnen vertoefden. Lisette Thooft las het boek en raakte gefascineerd: Het brengt de natuur dichterbij en laat je beseffen "dat het leven niet beter wordt als we alles krampachtig onder controle proberen te houden."

Door Lisette Thooft

Universitair docent Koen Arts en zijn vrouw Gina besluiten om te proberen of ze een jaar lang elke dag meer buiten kunnen vertoeven dan binnen. Niet door zich terug te trekken in de natuur, maar gewoon terwijl ze blijven doen wat ze altijd doen. Omdat ze allebei drukke banen hebben, betekent dit dat ze in elk geval elke nacht buiten moeten slapen.

Ze willen, schrijft Arts, ontdekken waar wildheid nog te vinden is in een ‘tam, doodgespoten land’. Hoe dat gaat, wat ze tegenkomen aan uitdagingen en verrukkingen, wat anderen erover zeggen en hoe ze groeien in hun natuurbeleving, vertelt Arts in het prachtige boek Wild jaar.

Opklap-tipi

De nachten beginnen onder een zeiltje in de boomgaard van zijn ouders, maar na verloop van tijd ontwikkelen ze een soort opklap-tipi die ze overal kunnen neerzetten. Gina is diabeet en dat levert natuurlijk complicaties op, maar daar slaat ze zich manmoedig doorheen. Koens vader sterft plotseling middenin het jaar en hij beschrijft indringend de gebeurtenissen en emoties in de familiekring.

Het is koud, het is nat, er zijn muggen enzovoort, maar uiteindelijk bevalt het zo goed dat ze na het jaar nog een paar maanden doorgaan met buiten slapen.

Midden in de winter tekent hij op: “Gina en ik verlangen niet naar het voorjaar. We waarderen de winter. Door de kou en de wind voelen we ons meer dan ooit verbonden met, en afhankelijk van ons lichaam.” Ja, de nachtplasjes bevriezen in de witte frietsausemmer. Maar de melancholische roep van de steenuil maakt alles goed.

Sociaal construct

Wat het boek met je doet, als lezer, is dat het de natuur dichterbij brengt. Buiten en binnen zijn sociale constructies, stelt Arts, geen werkelijkheid. “Wanneer een merel de woonkamer invliegt, doorkruist hij geen scheidslijn die ‘eigen is aan de realiteit’. Hij kijkt simpelweg of er iets te halen valt en scharrelt verder.” Wij mensen leven wel alsof het tegenstellingen zijn.

Zo is ook ‘wild’ een sociaal construct, “aanvankelijk gebruikt voor menselijk gedrag en daarna pas gekoppeld aan dieren en monsters die buiten de menselijke controle leefden. Het gaat waarschijnlijk terug op ‘wil’, wat oncontroleerbaar of zelf-willend betekende (…) Voor Gina en mij is het verhelderend geweest om ‘wildheid’ te benaderen als de zelf-willendheid van niet-menselijke dingen en processen.”

Natuur als zelf-willendheid, als dat wat vanzelf gaat zou je bijna kunnen zeggen.

Minder controle

Al eerder in het boek stelt hij vast dat ‘binnen’ de plek is waar je altijd wel iets moet doen: stofzuigen, opruimen, wassen. “Buiten zitten er altijd voordelen aan als je dingen niet doet. Van de bessen aan de meidoorn kan ik gelei maken. Ik heb er geen tijd voor en daar profiteren de vogels van.” En zo kan hij er meer bedenken. Minder controle over de natuur is meer natuur.

Ik heb het al vaker gehoord – bijvoorbeeld dat je in de herfst je tuin niet moet opruimen, eigenlijk helemaal niks moet doen, om kleine dieren tegemoet te komen.

Wildheid is ook veel dichterbij dan we denken, begrijp ik na het lezen van dit boek. Bijvoorbeeld als ik een zilvervisje zie wegschieten in de badkamer of op een slakje trap dat in de gang een zilveren spoor heeft achtergelaten. “De kans is dat het Westerpark bijvoorbeeld voor een peuter of voor een volwassene met verbeelding kan aanvoelen als een wildernis”, schrijft Arts. “Op deze manier is er hoop voor iedereen die niet de Veluwe in zijn achtertuin heeft.”

Filosofisch gaat dit boek veel verder dan kamperen of tuinieren. Het is het besef dat het leven niet beter wordt als we alles krampachtig onder controle proberen te houden. Dat niet-doen, meegaan met de zelf-willendheid van het andere, het Andere, in veel gevallen meer harmonie en meer gezondheid brengt.

--------------------------------------

Koen Arts, Wild jaar, 365 nachten buiten, Noordboek Natuur, 2021, 237 blz., € 22,50.