In Rome kwamen begin deze maand circa 250 bisschoppen uit heel de wereld samen om hun visie en pastorale beleid ten aanzien van huwelijk en gezin te bespreken. De bijeenkomst (een buitengewone synode) was ingelast door de paus Franciscus ter voorbereiding van een reguliere drie- of vierjaarlijkse bisschoppenvergadering (gewone synode) over hetzelfde onderwerp die voor 2015 gepland staat. Wat speelt er nu eigenlijk op zo’n mondiale kerkvergadering? René Grotenhuis ziet twee teams tegenover elkaar staan: het team van de 'waarheid' versus het team van de 'relatie'. Maar horen beide teams niet bij elkaar?
Door René Grotenhuis
De bisschoppensynode in Rome over huwelijk en gezin staat, als ik de berichten mag geloven, bij de rust op een gelijkspel. De tweede helft, die volgend jaar wordt gespeeld, moet aan het licht brengen of er een winnaar zal zijn en wie dat is. In de rust hebben beide partijen de gelegenheid om hun tactiek te wijzigen en nieuwe spelers binnen de lijnen te brengen.
In de rust wijzen beide partijen erop dat ze voorlopig aan de winnende hand zijn. Kardinaal Eijk verklaarde tevreden dat de leer niet veranderd is en aan de andere kant werd benadrukt dat de praktijk van barmhartigheid leidend moet zijn in de opstelling van de kerk.
Wedstrijd
Zo op het eerste gezicht lijkt de inzet te zijn of homoseksuelen en gescheiden mensen nu wel of niet omarmd worden en welkom worden geheten in de kerk. Ik kijk naar deze wedstrijd binnen de kerk veel meer als een wedstrijd tussen het team van de waarheid en het team van de relatie. Voor het waarheidsteam gaat het om waarheid die de kerk moet verkondigen en die natuurlijk niet anders kan zijn dan de leer zoals die al eeuwen lang wordt verkondigd. Bovendien: waarheid is geen zaak van gewone gelovigen, laat staan van mensen die op de rand of zelfs buiten de kerk staan. Waarheid is voorbehouden aan deskundigen en aan de leiders binnen de kerk.
Het team van de relatie kijkt en leert vanuit het dubbelgebod van de liefde: Gij zult de Heer uw God beminnen met geheel uw hart en geheel uw verstand en de naaste als uzelf. En liefde gaat over relatie, dat is de kern van ons geloof. En wie iets weet van relaties weet dat ze dynamisch zijn, niet statisch, dat ze gaan over beweging en niet in beton zijn gegoten.
Oude Wereld
De wedstrijd tussen het team van de waarheid en het team van de relatie is voor mij ook de strijd tussen Europa en de Verenigde Staten enerzijds en de rest van de wereld anderzijds. Ook al zijn er ook geharnaste waarheids-teamleden in de andere continenten, de harde kern zit in de Oude Wereld. In mijn reizen van de afgelopen jaren over de wereld is mij steeds vaker opgevallen, hoezeer wij westerlingen gericht zijn op waarheid als abstract leidend beginsel. Het is daarom ook niet voor niets dat Europa en de VS de oorsprong zijn van de meeste grote ideologieën. Kapitalisme, marxisme, socialisme en fascisme komen voort uit het Europees-Amerikaanse denken, waarin zoeken naar de waarheid als abstract principe centraal staat. In de rest van de wereld staat veel vaker de relatie centraal: de Ubuntu filosofie van Afrika, het streven naar sociale harmonie van Confucius en de ‘Pacha Mama’ cultuur van Latijns-Amerika zijn gebaseerd op verbondenheid. Ze stellen de onderlinge relatie en de verhoudingen binnen de gemeenschap centraal en het in stand houden en verbeteren van die relatie is de belangrijkste opgave. Dat zie je ook terug in het omgaan met recht en rechtspraak. Waar wij Europeanen het recht zien als instrument om de waarheid te achterhalen en de rekening te vereffenen(retributive justice), zijn Afrikanen op zoek naar recht dat de gemeenschap herstelt (restorative justice).
Valse tegenstelling
De strijd tussen waarheid en relatie is een valse tegenstelling. Ik geloof in de waarheid als relatie. Wie de relatie tussen mensen en tussen gemeenschappen werkelijk serieus neemt weet dat niet alles kan, dat er veel gevraagd wordt. Maar niet omdat de abstracte, door deskundigen en leiders vastgestelde waarheid dat vraagt, maar omdat de andere mens in zijn kwetsbaarheid en afhankelijkheid, van ons vraagt dat we naar hem omzien en met hem rekening houden. De waarheid van de relatie is niet halfzacht. Wie de verhalen van Jezus leest, weet dat hij barmhartig is, maar ook veeleisend, dat hij oog heeft voor onze zwakheid, maar ook ons oproept om te staan voor waar het God om gaat. Een kerk die de relatie van God en mens en van mensen tot elkaar centraal stelt, is een veeleisende kerk, waar geen verschuilen (ook niet achter de waarheid) mogelijk is.
Meer dan een conservatief-progressief conflict
Het is niet voor niets dat deze tegenstelling nu op tafel komt met de komst van de eerste niet-Europese paus. En als Argentijn met een Italiaanse immigrantenafkomst is hij de brug tussen de Europese cultuur en de Latijns-Amerikaanse cultuur en is hij de wegbereider van een nieuw fase in de geschiedenis van de kerk, waarbij de westerse dominantie plaats maakt voor nieuwe inspiratie vanuit andere continenten. Daarmee plaveit hij de weg voor een andere kijk op kerk, waarheid en relatie. Het pausschap van Franciscus is daarom veel meer dan een conservatief-progressief conflict. Zo willen we het in Nederland graag zien en dan zien we graag dat progressief wint. Er staat veel meer op het spel: of de katholieke kerk echt een Wereldkerk wordt en uit zijn Europese keurslijf stapt.
Volgend jaar, na de rust, zullen we zien hoe de strijd zich verder ontwikkelt.
>>Lees ook andere artikelen van René Grotenhuis
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
