Het recht op abortus staat onder druk, lezen en horen wij. En oude stelling worden opnieuw betrokken: ‘baas in eigen buik’ staat tegenover ‘abortus is moord’. Theoloog Erik Borgman is daar diep ongelukkig mee. Wij zouden volgens hem de fundamentele vragen niet uit de weg moeten gaan en ons niet moeten laten bepalen door of verleiden tot framing. Hij beschouwt zichzelf als pro life en probeert daarin consequent te zijn. In het denken over oorlog en vrede, in het denken over armoede en uitsluiting, in het denken over migratie, maar evenzeer in het denken over de omgang met het begin en het einde van het leven. Hij doet een poging een nieuw uitgangspunt te vinden voor gesprek.

Door Erik Borgman

Gaat het om het stopzetten van de gaswinning of om de wens om de stabiliteit van Groningse bodem niet langer te ondermijnen? Worden wij geconfronteerd met betuttelende rookverboden of worden wij ontmoedigd onze gezondheid in gevaar te brengen? Jaagt CO₂-belasting Nederlandse ondernemers op kosten, of brengt het eindelijk de ware kosten enigszins in rekening? De formulering van een probleem bepaalt niet zelden welk standpunt er tegenover wordt ingenomen.

Vrijheid en verantwoordelijkheid

Dat wordt nog sterker als het probleem verschijnt als onderdeel van een grotere strijd. Er hoeft in Nederland maar de schijn te worden gewekt dat wordt geprobeerd de grens te bewaken van de mogelijkheden tot euthanasie over te gaan, en tot en met het NOS-journaal is de toon gealarmeerd. Onze verworvenheden zullen toch niet worden aangetast? De vrijheid op verzoek gedood te worden, wordt blijkbaar gezien als meer in gevaar dan de bescherming van het leven. Inzet voor deze bescherming van leven wordt al snel beschouwd als eigenlijk gericht op het ondergraven van onze moeizaam verworven vrijheid.

Zo zijn er ook mensen die elke maatregel om de klimaatverandering tegen te gaan, zien als aanslag op het vrije ondernemerschap.

Het feit echter dat ondernemerschap begrensd blijkt, is geen aanslag op de vrijheid. Vrijheid van denken is een groot goed, maar geloven dat je onkwetsbaar bent en daarom elke aanmaning tot voorzichtigheid als onzin beschouwen, is geen uiting van vrijheid. Dat is domheid. Geloven dat wij de aarde naar willekeur mogen uitputten, is geen uitdrukking van onafhankelijkheid, het is een teken van onverantwoordelijkheid.

Grenzen

Vrij ben je pas als je op de geëigende manier rekening weet te houden met de grenzen die er altijd zijn. Onder meer de grenzen die gesteld worden door het respect dat wij iemand of iets verschuldigd zijn. Niet omdat dit respect wettelijk verplicht is, niet omdat op het niet tonen van respect een straf staat, maar – bijvoorbeeld –  omdat wat bestaat en wat leeft niet zomaar vernietigd mag worden. Het vraagt om respect, zonder deze echt te kunnen afdwingen. Dit betekent overigens niet per se dat de grens nooit overschreven kan worden. ‘Gij zult niet doden’, maar in geval van noodweer is het toegestaan.

Met een buitengewoon grove en beledigende uitspraak stelde Thierry Baudet onlangs abortus ter discussie. Kort daarvoor was er ophef over organisaties die vrouwen die van plan waren abortus te laten plegen, confronteerden met de vraag of ze wel zeker waren van hun beslissing. En al langer zetten in de Verenigde Staten groepen zich met toenemend succes in abortus helemaal of vrijwel helemaal illegaal te maken. In reactie hierop staan groepen en individuen op om het recht op abortus te verdedigen.

Een te veel

Abortus is moord, roept de ene partij. Abortus betekent dat de vrouw beslist haar zwangerschap af te breken, zegt de andere en dat recht komt haar onvervreemdbaar toe.

Abortus is geen moord. Evenmin als het doodschieten van een vijand in de oorlog moord is. Of het doodrijden van iemand in het verkeer. Dit betekent niet dat degene die dit doen per definitie niets te verwijten valt. Het betekent evenmin dat diegene niet een leven lang kan lijden onder wat er is gebeurd, zelfs als haar of hem juridisch geen schuld treft of als zijn of haar daad zich laat rechtvaardigen.

Maar het neemt vooral op geen enkele manier het feit weg dat er iemand dood is en dat dit een verlies betekent dat nooit meer valt goed te maken. Elke oorlogsdode en elke verkeersdode is er een te veel. Het is onze verantwoordelijkheid ons er tot het uiterste voor in te spannen ze te voorkomen.

Rouwen

Maar abortus is ook geen medische ingreep als andere. Een beginnend menselijk leven wordt afgebroken. Van dat wat oneindig waardevol is, wordt voorkomen dat het deze waarde ook werkelijk ontplooit. Dat impliceert een oneindig verlies. Dit heeft niets te maken met gebrek aan respect voor degene die in geweten meent tot abortus te moeten beslissen. Het betekent serieus nemen dat er in deze beslissing meer in het geding is dan authenticiteit. Er wordt een leven beëindigd.

Blijkbaar beseffen wij dat collectief ook. Immers, er is sinds eind vorig jaar de mogelijkheid om ook dood geboren kinderen te laten registreren. Ook als de zwangerschap maar kort geduurd heeft en de vrucht niet levensvatbaar was. Bij een miskraam dus, een spontane abortus.

De mogelijkheid tot registratie wordt doorgaans gerechtvaardigd met een beroep op het belang voor de moeder. Zo kan zij haar verlies beter verwerken. Maar blijkbaar vraagt dit de erkenning dat er iets waardevols verloren is gegaan en dat het belangrijk is daarover te kunnen rouwen.

Gesprek heropenen

Zouden we het daarover nu niet eens kunnen worden? Dat abortus geen moord is, maar vaak een zorgvuldig doordachte en in geweten genomen, niet zelden tragische beslissing. Maar dat abortus tegelijkertijd wel impliceert dat er een mensenleven in spe verloren gaat. En dat dit zoveel mogelijk voorkomen moet worden. Hoe geloofwaardig is het eigenlijk dat we belijden dat ieder mensenleven van waarde is, als er dankzij de prenatale diagnostiek steeds minder kinderen geboren worden met een erfelijke afwijking?

Dit leidt natuurlijk niet vanzelf tot een gemeenschappelijke visie op hoe het verlies van beginnende mensenlevens het beste voorkomen kan worden. We zijn het ook niet vanzelf eens over welke beslissingen genomen kunnen worden en wie die mag nemen. Maar het geeft wel een gemeenschappelijke grond die het mogelijk maakt het gesprek hierover te heropenen. En niet te blijven hangen in retorische tegenstellingen.