Vanaf zijn retraite-adres keek Erik Borgman naar de langverwachte toespraak van premier Mark Rutte over het slavernijverleden. De excuses die de premier aanbod hebben wat hem betreft een religieus aspect. Een reactie fris van de lever.

Door Erik Borgman

Het was niet alleen een historisch moment, de toespraak op 19 december waarin minister-president Mark Rutte in vier talen excuses aanbood voor het Nederlandse slavernijverleden en voor de wijze waarop daar, na de afschaffing van de slavernij, mee is omgegaan, in het bijzonder door en onder verantwoordelijkheid van de Nederlandse overheid. Het was wat mij betreft ook een religieus en spiritueel moment.

Nu ben ik dezer dagen op retraite, dus ik ben waarschijnlijk iets sneller dan anders geneigd om gebeurtenissen in dit licht te plaatsen. Maar het is ook andersom: tijdens een retraite volg je geen nieuws en kijk je niet de hele tijd op je computer. Maar de toespraak van Rutte wilde ik in real time zien en niet pas over enkele dagen, als ik weer thuis ben. Wat mij betreft was de inzet vanaf het begin religieus.

Onderschikking

Het beste woord om dat religieuze aspect uit te drukken is misschien wel ‘nederigheid’, zoals Kathleen Ferrier deed in een commentaar. Of iets concreter: ‘onderschikking’. Wie excuses maakt over de slavernij en de beestachtige behandeling van tot slaaf gemaakten, die erkent zijn afhankelijkheid van het oordeel van hen die daaronder leden en nog lijden, of die de gevolgen ervan ondervonden en ondervinden. Zij zijn rechters over ons verleden en gezien de wijze waarop zij behandeld zijn, kan het niet anders of zij veroordelen de cultuur waaronder hun voorouders geleden hebben en waaronder zij nog altijd lijden.

Gestalte van een slaaf

Voor christenen is het uitroepen van onderdrukten tot rechter een religieuze handeling. Het is de erkenning van de waarheid van de hymne die Paulus citeert in zijn brief aan de christenen van Filippi (2,6-11). Ik heb de tekst direct na de toespraak van Rutte nog maar eens gelezen:

Hij die bestond in de gestalte van God

heeft er zich niet willen vastklampen

aan zijn gelijkheid met God

en heeft de gestalte van een slaaf aangenomen.

Hij is aan de mensen gelijk geworden.

En als mens verschenen

heeft Hij zich vernederd’

Hij werd gehoorzaam tot de dood,

de dood aan een kruis.

Daarom ook heeft God hem hoog verheven

en Hem de naam verleend die boven alle namen staat,

opdat in de naam van Jezus iedere knie zich zou buigen,

in de hemel, op aarde en onder de aarde,

en iedere tong zou belijden tot eer van God de Vader:

de Heer, dat is Jezus Christus.

In Christus identificeert God zich met de tot slaaf gemaakten. In zijn verheffing vellen zij in hun lot en hun lijden het oordeel over onze cultuur.

Bidden

Ik ging onder meer op retraite om te bidden. Nadat ik de toespraak van Rutte gehoord had, bad ik om Gods ontferming. Lang, met aandrang en met hartstocht. Voor de nakomelingen van tot slaaf gemaakten en anderen die in het koloniale systeem mishandeld en geminacht zijn. Maar vooral ook voor de nakomelingen van de daders, en voor de onwetende en onverschillige omstanders, waartoe voor zover ik weet mijn voorouders behoorden.

Premier Rutte heeft duidelijk gemaakt dat wij vergeving nodig hebben. Wij weten hopelijk ook nog dat je vergeving alleen maar kunt krijgen, ondanks al het gepraat over de noodzaak onszelf te vergeven. Wij kunnen hooguit onszelf toestaan om vergeving te vragen. Als wij tenminste – de traditionele voorwaarden voor een goede biecht – berouw hebben over wat we fout hebben gedaan, dat ook expliciet belijden en daarmee de schuld op ons nemen, en ons ervoor inzetten dat wij niet blijven hangen in verkeerde gewoonten en daardoor blijven hangen in racisme, discriminatie, culturele minachting en willekeur.

Op onze beurt wachten

We moeten samen verder, zei Rutte, want we hebben elkaar nodig. Dat laatste geloof ik ook, maar wij, witte Nederlanders, moeten nu even op onze beurt wachten. Tot we uitgenodigd worden.

Blijkbaar is dat het aller moeilijkste: wachten. Het zou kunnen helpen om te bedenken hoelang de nakomelingen van de tot slaaf gemaakten op deze excuses hebben moeten wachten. En het zou kunnen helpen wanneer wij om vergeving vragen voor het feit dat wij dat steeds opnieuw vergeten.