René Grotenhuis windt er geen doekjes om: hij is teleurgesteld in de uitslag van de verkiezingen. We stevenen af op een centrum-rechts kabinet. En met de implosie van de PvdA heeft de politieke fragmentatie ruim baan gekregen. Veel kiezers beschouwen politiek blijkbaar als een verlengstuk van hun eigen- dan wel groepsbelang. Maar in de politiek gaat het nu juist om enige distantie van en reflectie op dat eigene ten gunste van de publieke zaak.
Door René Grotenhuis
Laat ik eerlijk zijn: ik was nogal chagrijnig gisterenavond, dus ik vrees dat dit stukje daar de sporen van draagt. Ik ben tegen elf uur naar bed gegaan omdat ik over te weinig masochisme beschikte om me nog langer bloot te stellen aan de stroom van treurigstemmende uitslagen. Dat de PVV niet de grootste werd, bood mij daarvoor onvoldoende tegenwicht.
Centrum-rechts kabinet
Twee dingen stemden me gisterenavond treurig. Het eerste is dat we afstevenen op een centrum-rechts kabinet (VVD-CDA-D66-CU). Dat kabinet zal doorgaan met het bestaande klassieke neoliberale economische beleid dat de ongelijkheid in de samenleving zal vergroten tussen degenen die meekunnen in de snelheid van de digitale globaliserende economie en degenen die daarin achterblijven. Het zal het evangelie van flexibiliteit en meritocratie verder uitdragen. En ben je niet flexibel, ondernemend en/of slim genoeg? Jammer dan.
We stevenen af op een kabinet dat – zeker gezien de anti-immigratie retoriek van Buma – de scheiding langs etnische en religieuze scheidslijnen verder zal versterken en dat vluchtelingen liefst zo ver mogelijk van onze drempel houdt. (De ChristenUnie zal tevreden worden gesteld met een poging tot hervestiging van kwetsbare vluchtelingen).
En wat klimaat betreft? We doen alleen het hoognodige om niet uit de toon te vallen bij onze Europese partners en het Parijs-akkoord. Nu de overheidsfinanciën op orde zijn en de grote hervormingen achter de rug, is er geen externe druk om op al die terreinen iets betekenisvol en vernieuwends te doen. In de marge en op de vierkante centimeter zullen er ongetwijfeld politieke veldslagen worden geleverd, maar op de grote vraagstukken zullen we zonder ambitie en visie verder modderen.
Persoonlijke opvattingen
Het tweede dat mij somber stemde is de politieke fragmentatie. Politiek is steeds meer het speelveld geworden van onze diepste persoonlijke opvattingen. Het aantal getuigenispartijen in de Tweede Kamer groeit verder in aantal en omvang. Naast de SGP kennen we inmiddels PVV (+5), de PvdD (+3) Denk (+3) en FvD (+2) en 50Plus als getuigenis- of one-issuepartij. Voor hen is het parlement vooral een platform om getuigenis af te leggen van de eigen overtuiging en het eigen deelbelang.
Deze verkiezingen bevestigen dat we vooral erg graag willen zeggen wat we vinden en denken en dat dat vooral gehoord moet worden. Het particuliere wint het daarin van het gemeenschappelijke. Politiek wordt de plaats waar we onze eigen opvattingen en belangen tot uitdrukking en gelding willen brengen. Het is niet langer de plaats waar we ons samen-leven organiseren.
Terwijl op heel veel plekken wordt geconstateerd dat we behoefte hebben aan verbinding, bevestigen deze verkiezingen dat we het liefst ons soort mensen opzoeken en ons koesteren in ons eigen gelijk. En met zoveel partijen die gisteren gewonnen hebben dankzij de implosie van de PvdA, claimen ze allemaal dat ze onmisbaar zijn en een verrijking in het politieke landschap.
De publieke zaak
Stemmen is geworden tot een expressie van persoonlijke opvattingen, sentimenten, sympathieën en antipathieën die het liefst zo ongefilterd mogelijk tot uitdrukking moeten komen. Voor mij is burgerschap deelnemen aan de publieke ruimte waarin ik mijn verantwoordelijkheid voor het geheel van de samenleving vervul. Daarin klinken mijn opvattingen en overtuigingen door, maar die krijgen invulling vanuit mijn publieke verantwoordelijkheid. Burgerschap verplicht mij rondom mij heen te kijken en me af te vragen wat goed is voor onze samenleving als geheel met al haar verschillen. Als burger filter ik mijn persoonlijke opvattingen door ze kritisch te bevragen vanuit de publieke zaak.
De verkiezingen versterken het beeld dat politiek een verlengstuk is van de belangenbehartiging van mij persoonlijk of die van mijn groep. Terwijl het in de politiek nu juist zou moeten gaan om distantie en reflectie, nodig ter bevordering van de publieke zaak.
Zeer acceptabele persoonlijke visie op samen-leven. Maar ze is wat bijziend. Mij bekruipt dan ook de vraag: onder welke steen heeft U de laatste pakweg veertig jaar geleefd; het IK-tijdperk bestaat immers al zooo lang, en is bepaald niet uit de lucht komen vallen! Als we niet oppassen is onze omhelzing van rationaliteit, efficiëntie en bijpassend liberaal kapitalisme immers dodelijk! (Franco Berardi, 2015) Voor de meesten van ons wordt dat in hun puberteit en op de relatiemarkt al snel duidelijk!
Bijna iedereen heeft aanmerkelijke financiële en sociale verplichtingen als basis onder zijn/haar persoonlijke positie, status en aanzien in familie, buurt, bedrijf en samenleving. Wie dat laatste niet heeft, of slechts in geringe mate, dat zijn wat men tegenwoordig noemt 'deplorables' (Hillary Clinton, 2016): de losers in ons soort maatschappijen; mensen die door de gestudeerde/aangepaste elites (met in hun slip stream de omhooggevallen leden der lagere klassen) dan ook feitelijk met de nek worden aangekeken c.q. ontweken, omdat ze het aan zichzelf te danken zouden hebben dat ze nu moeten/willen klagen. Zo wordt dat soms expliciet gezegd, maar vooral als een vanzelfsprekendheid aangenomen. Wie het redelijk goed heeft, heeft dat immers louter aan zichzelf te danken, zo wordt gedacht o.i.v. talloze zelfhulp-theorieën. Ofwel: wie zichzelf helpt, die wordt door God geholpen. (Mindfulness) En: 'Wie niet heeft, zal ook dat nog afgenomen worden', denken anderen vanuit hun calvinistische arbeidsmoraal. Wie wil er nu tot deze geminachten, deze losers behoren? Wie wil er een relatie met zo iemand? Iedereen wil n.l. goed (over)leven, vooral uit welbegrepen, sociaal eigenbelang! Omdat de middelen en mogelijkheden daartoe ontoereikend zijn c.q. schaars, moet men wel allereerst aan zichzelf en directe naaste denken. Je moet je dus aanpassen aan deze situatie en de eisen/prioriteiten die deze stelt/voorleeft. Vooral dus niet opvallen door onaangepastheid. Je moet meedoen in de door 'de natuur' gearrangeerde race die slechts de 'fittest' (de best aangepaste bij de situatie) doet overleven. Dat is onze groepsmoraal. Voor ethiek lijkt er slechts ruimte als er sprake is van luxe of overdaad. Elders in de ratrace geldt bijna natuurnoodzakelijk vooral: het hemd is nader dan de rok! Eerst Ik, eigen volk enz. Gevoelsmatig én materieel is daar zeer beperkte ruimte voor 'eerlijk delen', empathie enz. Het 'eigen huis plus tuin' wil men op orde hebben én houden alvorens men verder kijkt dan de eigen neus. En dat betreft dus ook het denken over klimaatverandering etc. Geef de mensen die zo denken/handelen dan eens ongelijk. 'Il faut garder son jardin' (Voltaire), en het tevreden houden van moeder de vrouw, daar heeft men doorgaans de handen reeds vol aan. Houdt men daar geen rekening mee, dan wordt dat immers ook meteen afgestraft - ook in de politiek - met onthouding van liefde, steun, genegenheid, acceptatie, recht van spreken enz. Het gros van de mensen heeft in onze maatschappij materieel relatief weinig meer dan schuld bij de bank en andere financiële verplichtingen m.n. tegenover directe naasten zoals kinderen enz. Daaraan voldoen is een levensvoorwaarde, en dus vrijwel allesbepalend! Alleen wie veel heeft, en dat is slechts weinigen gegeven, kan dus soms misschien wat extra's missen. Bij de anderen speelt de angst een grote rol dat afzien van carrière, enig recht en of bezit mogelijk afglijden betekent naar de goot van onze bikkelharde maatschappij, en daarmee ook de vrees voor maatschappelijke afgang van de geliefden (vrouw, kinderen enz.). En daar gokt men natuurlijk liever niet op! 'Eerst het werk, dan het meisje.' De zwaksten, vrouwen en kinderen, dienen toch gevrijwaard te worden van de hardheid van het bestaan?! Wat is anders de waarde van een man of alleenstaande moeder?
Met een nauwelijks verhulde vinger wijzen naar mensen die spiritueel en materieel minder kunnen doen dan jijzelf vanuit jouw luxe positie, is dus eigenlijk dwaas. Men zou nog wat meer afstand in acht behoren te nemen t.b.v. een betere, rechtvaardiger reflectie op én beoordeling van de werkelijkheid van mensen met een weinig sterke positie op de arbeidsmarkt. Ethiek beoefenen is makkelijk als je het breed hebt. Voor de meesten van ons geldt echter:"erst kommt das Fressen, dann die Moral!