Hij wordt wel de belangrijkste en meest invloedrijke spirituele auteur van de twintigste eeuw genoemd: de Nederlandse priester en godzoeker Henri Nouwen. “Ik ben een groot fan van zijn werk”, zegt uitgever Anne Westerduin. “Vooral omdat hij - in tegenstelling tot veel spirituele boeken - geen instant geluk belooft.” Lezers van Trouw riepen ‘Eindelijk thuis’ uit tot het mooiste spirituele boek.

Door Cees Veltman

Anne Westerduin

Eindelijk thuis is het boek waarmee Henri Nouwen, die in 1996 overleed, bekend is geworden. Hillary Clinton verklaarde dat ze aan dit boek veel heeft gehad in de jaren van grote politieke verantwoordelijkheid. Anne Westerduin: “Nouwen spreekt een heel breed publiek aan. Ook mensen met een totaal andere positie dan Clinton zeggen hetzelfde: ‘Henry Nouwen hielp mij verder’. Zelf kies ik voor het vervolg: Thuiskomen, verdere gedachten bij Rembrandts ‘De terugkeer van de verloren zoon’.

Genezing voor de ziel

In het algemeen denk ik dat lezen als een therapie kan werken: boeken zijn krachtvoer in tijden dat het leven grillig is. De oude Grieken geloofden al in de kracht van het boek. Een opschrift op een van hun bibliotheken luidde: ‘Dit is een plaats van genezing voor de ziel’.

Of dat wat overdreven is? Onderzoek laat in ieder geval zien dat lezen een mens wèl doet, net als kunst. In de jaren ’40 en ’50 is dat onderzocht door Caroline Shrodes. Zij stelde dat lezers door middel van identificatie en empathie zich kunnen verplaatsen in één of meer karakters, wat hen kan helpen dezelfde vooruitgang te maken als een personage. Als vervolgstap is daar de catharsis, een begrip dat stamt uit de tijd van het klassieke Griekse theater: het verhaal doet iets met je en maakt emoties los. Vooral door over een boek te praten of door erop te reflecteren, sorteert het effect.”

Boekenapotheek

Is het dat wat de boeken van Henry Nouwen met mensen doet? Kan zijn oeuvre regelrecht in dat leuke boek De Boekenapotheek’? “Toen dat boek uitkwam, heb het meteen gekocht, maar in de praktijk blijft het gek genoeg toch gesloten in mijn boekenkast staan. De verschillende titels van Henry Nouwen zien er daarentegen gebruikt en gelezen uit: met ezelsoren, onderstrepingen en uitroeptekens herlees ik mijn geschiedenis weer. Deze boeken reizen met mij mee.

Thuiskomen, verdere gedachten bij Rembrandts ‘De terugkeer van de verloren zoon’  is een mooi vervolg voor iedereen die Eindelijk thuis met vreugde heeft gelezen en een goede opstap voor allen die er nog aan moeten beginnen. Thuiskomen bevat notities van Nouwen over het schilderij van Rembrandt, ontstaan tijden een workshop die hij over dat schilderij gaf.

Door spiritueel luisteren, bijhouden van een dagboek of het delen van je ervaringen met anderen kan een mens in contact komen met de unieke, onvoorwaardelijke liefde van God. 'Leef vanuit het weten dat je geliefd bent', dat was de centrale gedachte van Nouwen. Dit boek helpt je om die gedachte méér dan een theorie te laten zijn. Het maakt ook dat je opstaat, dat het niet bij lezen blijft: je wilt er naar gaan leven en handelen.

Zorg

Nu ik zelf de overstap maak van directeur bij uitgeverij Royal Jongbloed naar bestuurder bij een zorginstelling, kom ik weer bij Nouwen uit. Ditmaal vooral bij Een spiritualiteit van de zorg. Zorg, zo zegt hij, is de meest menselijke handeling die er bestaat. Goede zorg bergt wederkerigheid in zich. Zorg verlenen en zorg ontvangen vraagt van beide kanten moed: hebben we niet allemaal onze wonden waar we genezing voor zoeken? Zo bezien is er sprake van gelijkwaardigheid: de één is niet meer dan de ander.

Soms hoor ik de kritische stem van mijn goede vader die me naar aanleiding van mijn voorkeur voor Nouwen vraagt: blijft het bij Nouwen niet vooral roeren in je eigen ziel? Een terechte vraag waar ik vol overtuiging nee op zeg omdat het niet Nouwens verantwoordelijkheid is of ik (wij!) op basis van ons geliefd-zijn de stap van ons hart naar onze handen en voeten weten te maken.

Laurent Nouwen, (ja, de broer van..) zei het pas zo: ‘Hoe kom ik van fraaie (christelijke) gedachten tot een enigszins feitelijk christen zijn of handelen? Jezus hoorde de stem “Jij bent mijn geliefde, in jou rust mijn welbehagen” (Marcus 1) maar hij beriep zich daar tegenover de wereld nooit op. Hij handelde ernaar. Ja, ieder uur van de dag heb ik de reis te maken om op deze stem verantwoord te antwoorden in feitelijk doen en laten tegenover de ander.’ Dat is me uit het hart gegrepen. Wie daartoe pogingen onderneemt, zal ervaren dat hij of zij thuis komt bij de Vader, de ander en zichzelf.”

Henri Nouwen, Thuiskomen, verdere gedachten bij Rembrandts ‘De terugkeer van de verloren zoon’, Lannoo, 140 blz., € 12,95.