Toekomst zien in de kerk

Marinus van den Berg neemt het op voor paus Franciscus, nu de roep om zijn aftreden klinkt. Hij ziet een parallel met de Jezusfiguur uit de roman 'Jezus' van de Japanse schrijver Shusaku Endo. Door iedereen verlaten, brengt Jezus liefde op voor allen die vergeten worden. "Jezus heeft geen leer gebracht maar een niet helemaal redelijk te vatten levensvisie."

Door Marinus van den Berg

Zijn we in de laatste dagen van paus Franciscus? Er zijn er die dat niet alleen hopen, maar ook hardop zeggen. Hij zou moeten aftreden. Zijn het er veel die dat wensen? Het lijken machtige stemmen te zijn en dat valt niet samen met velen.

Heeft ook de paus al lange tijd weet gehad van ontoelaatbare zaken en deze toegedekt? Daarin is hij als dat waar is niet de enige. Vergoelijkt dat iets? Er is niet een ja- of nee-antwoord op die vraag.

Slachtoffers kennen een levenslang. Als dat serieus wordt genomen kunnen zij hun weg naar bevrijding vinden. Het gaat niet alleen maar om iets uit een verleden. Het gaat om een wereldwijde mensenzaak nu, op dit moment: waar macht is, loert misbruik door het sleutelgat. Er is natuurlijk wel verschil. Het verzwijgen is verkeerd, maar nog erger is het doen zwijgen van slachtoffers. Het brengt isolement en extra psychische schade. Basisvertrouwen raakt geschonden.

Jezus

In deze dagen waarin ik dat bijzondere boek Jezus van de Japanse romanschrijver Shusaku Endo lees, komt de vraag voorbij of een hiërarchische kerk niet al te zeer op drijfzand is gebouwd. Ik hoorde van een zeer te respecteren vrouw die zich nu uit de katholieke kerk heeft laten uitschrijven. Er ligt vermoedelijk niemand wakker van. In de tv-serie 'Kijken in de ziel' hoor ik toch één iemand die zijn kerk de beste vindt. En weer een ander zegt dat geen paus, geen bisschop of ontuchtige priester hem de kerk uitkrijgt.

Shusaku Endo schildert Jezus als de onbegrepene die door iedereen verlaten werd, inclusief zijn volgelingen. Maar Endo verbaast zich erover dat deze lafaards uiteindelijk toch naar buiten zijn getreden om getuigen te worden van deze Jezus. Hij tekent Jezus als iemand die alleen vanuit het mysterie van de liefde voor de vergetenen verstaan kan worden. Jezus heeft geen leer gebracht maar een niet helemaal redelijk te vatten levensvisie die hem in conflict bracht met de politieke en religieuze machten.

Hoewel er wel wat af te dingen is op deze roman zoals ook op zijn boek Stilte, schudt Shusaku Endo heel wat kussens op en heeft zijn boek me diep geroerd. Het boek verbond me ook met paus Franciscus die de stem is geworden van zoveel machtelozen en lijdenden in deze wereld.

Hij wil dat de kerk haar tenten opslaat op de oorlogsvelden om de slachtoffers nabij te zijn. Niet om te bekeren. Hij wil in zekere zin dat de kerk uit de kerk trekt.

Of de priester in Endo's boek Stilte de kerk en zijn geloof verraadt, is een vraag die in zijn verhaal geen eenduidig antwoord kent. Maar nu lijkt het oorlog in de echte kerk en zijn er die Franciscus een verrader noemen. Hij zou teveel water in de wijn van de leer mengen.

Je zou ook kunnen zeggen dat Franciscus nieuwe wijngaarden wil planten waar barmhartigheid en liefde de grond vruchtbaar maken. Die wijngaarden kunnen overal zijn en ze zijn op veel plaatsen wenselijk. Franciscus zou afgelopen zaterdag 1 september een welkome gast zijn geweest op het festival van de Barmhartigheid in Vugt. Een festival waar een andere taal werd gesproken. Een zachtere taal - niet een softe - die aanhoudend luistert naar wie hoop en gerechtigheid zoeken. Een taal van mensen die van betekenis willen zijn voor elkaar.

Moed vatten

Het moet Franciscus ter harte gaan dat het nu brandt in zijn woning, maar misschien kunnen wij wankelmoedigen de moed vatten en hem gaan redden. Mensen, vrouwen en mannen die door deze paus een glimp, een echo opvangen van de Onbegrepene die niets anders dan belangeloze liefde was. Die tronen deed beven zoals het Magnificat (Lucas 1,46-55) zingt. Trotsen van hart redden het niet.

Misschien kunnen wij, met al onze vragen en twijfels, zelf door blijven gaan met het werken aan plaatsen van hoop en liefde, waarover Leo Fijen en Anselm Grün elkaar brieven schreven. (Onlangs gebundeld in het boek Toekomst in de kerk zien.) Maar dan wel zonder macht, zoals beschreven door René Grotenhuis in zijn boek Van macht ontdaan. (Lees de uitgebreide recensie op de Bezieling).

Wat wil je meenemen als je huis brandt, is een vraag van een verzekeraar. Dat is de vraag aan de kerk van nu. Wat moet bewaard en doorgegeven worden? Welke taal en welke theologie hebben we nodig? Niet omwille van eigen behoud maar omwille van allen die hoe dan ook onbegrepen lijden onder macht, geweld, vernedering?

• Shusaku Endo, Jezus: Het verhaal van een leven, Kok, 2018, 192 blz., € 19,99.
• Shusaku Endo, Stilte, Kok, 2012, 240 blz., € 25,-.
• Leo Fijen & Anselm Grün, Toekomst zien in de Kerk, Adveniat, 2018, 280 blz., € 19,95.
• Rene Grotenhuis, Van macht ontdaan, De betekenis van christelijk geloof voor de wereld van vandaag, Berne Media, 2017 aangevulde druk, 160 blz., € 16,90.