Wat zoeken we toch als we ons bezig houden met 'spiritualiteit'? "Ik vermoed", zegt psycholoog Bert Henning, "dat die interesse eenvoudigweg voortkomt uit de behoefte om ons gelukkig te voelen." Hij loopt enkele van die psychologisch-spirituele wegen naar geluk langs. Verrassende conclusie: in spiritualiteit staat geluk niet op de voorgrond.

Door Bert Henning

Spiritualiteit lijkt een grote vergaarbak. Het gaat over je verbinden met God, over liefdevol zijn naar anderen, over ego-loosheid, over positief denken, over zelfkennis, over magie. Wat zoeken we toch als we ons bezig houden met 'spiritualiteit'? Ik vermoed dat die interesse eenvoudigweg voortkomt uit de behoefte om ons gelukkig te voelen.

Geluk heeft te maken met positieve ervaringen. We voelen ons happy als we onze omstandigheden, de dingen die gebeuren als prettig ervaren en bovenal als we onszelf als goed en waardevol kunnen zien. Veel van wat onder de noemer spiritualiteit valt heeft dan ook te maken met positief denken. Kijk met een positieve blik naar de wereld, beschouw die als goed en liefdevol, wees dankbaar voor wat je hebt en je overkomt. Wees vooral ook positief over en voor jezelf; accepteer jezelf, zeg ja tegen jezelf.

Kaartenhuis

En het werkt. Zolang we er actief aan werken om onszelf en de wereld om ons heen als positief te benoemen, kunnen we ons redelijk goed voelen. Maar... er zijn nadelen aan verbonden: opeens gebeurt er iets dat we als heel naar ervaren, of we doen iets wat we ontzettend stom vinden van onszelf. Met de beste wil van de wereld kunnen we die ervaringen niet meer positief benoemen. Het zorgvuldig opgebouwde positieve kaartenhuis valt in elkaar.

Op zo’n moment kan dat hele ‘positieve gedoe’ als onecht of geforceerd gaan aanvoelen.

Het omgekeerde

Een ander inherent nadeel aan positief denken is dat je daarmee meteen het omgekeerde schept; iets kan alleen maar positief zijn in vergelijking tot andere dingen, die dan dus negatief zijn. Als ik mezelf als liefdevol ervaar is dat goed, maar als ik dat op een bepaald moment niet ben is dat dus fout, een kwaad. Als ik geloof in positief denken, en het lukt me niet om dat vol te houden, dan beleef ik dat 'niet volhouden' als negatief.

Voor sommigen is dan de oplossing letterlijk alles als positief zien, “Ja zeggen tegen alles”. Ook tegen ziekte, rampen en verlies. Spiritueel leraar Neale Walsch voegt daar dan nog aan toe dat alles wat je overkomt positief is, omdat je alles zelf hebt gecreëerd om te ervaren hoe het is, om ook dat deel van jezelf neer te zetten.

Evaluaties

Het lijkt me toe dat tijdelijk, geforceerd positief denken geen kwaad kan. Het voelt goed voor dat moment en je ontdekt wellicht dat de normale meer sombere of zorgelijke manier waarop je dingen evalueert ook geen wet van Meden en Perzen is, je ziet dat jouw evaluaties voortkomen uit jouw persoonlijkheid en niet noodzakelijk waar hoeven te zijn.

Het arbitraire van onze evaluaties én het nadeel dat kleeft aan positief denken, namelijk dat het impliciet ook negatieve oordelen oproept, leidt tot de gedachte dat het beter is om dan maar alle evaluaties en oordelen overboord te gooien. Terug naar de hof van Eden. Al onze kennis van goed en kwaad hangen we aan de wilgen.

Mensen kunnen dit soort momenten beleven tijdens meditatie, waarbij alle gedachten, dus ook alle concepten en oordelen wegvallen. Er blijft dan een puur zijn, een puur ervaren over, wat een soort geluksgevoel geeft maar wat helaas ook snel weer verdwijnt zodra je weer in de wereld moet functioneren. Maar misschien, als je maar genoeg mediteert, dat je die leegte dan steeds beter kunt vasthouden.

Leven in harmonie

Een andere facet van het geluksgevoel is 'leven in harmonie'. Niet in conflict zijn met en in jezelf, niet met de omgeving en het liefst een eenheid voelen met het totale universum. Wellicht is elke psychotherapie gericht op het wegnemen van conflicten, met name die in jezelf: je voelt iets wat je niet wilt voelen; je wilt tegenstrijdige dingen; of je gedraagt je op een manier die te veel negatieve consequenties voor je heeft.

De koninklijke weg bij het oplossen van innerlijke conflicten is 'Ken Uzelf'. Als we - bijvoorbeeld langs de weg van psychotherapie - weten en ervaren waar onze manier van denken en ons gedrag op berusten, kunnen we het doorgaans makkelijker loslaten. Er is natuurlijk een samenhang tussen conflicten en negatief denken: bij conflicten is er altijd iets wat we niet willen, wat we als negatief ervaren. Maar anders dan bij geforceerd positief denken, ligt de oplossing bij psychotherapie in het wegnemen van de oorzaak van het conflict en niet in het veranderen van onze evaluatie of onze blikrichting, hoewel dat wel een gevolg daarvan is.

In harmonie met God

En dan: in harmonie leven met God, hoe doe je dat? Ieder kerkgenootschap heeft wel een aantal leefregels om je op weg te helpen. Maar met name christelijke kerken laten je via het idee van de erfzonde tegelijk weten dat je nooit echt een goed mens kunt zijn, je zult per definitie te kort schieten. Bovendien hebben de gevestigde kerken soms de neiging om voor je te denken in plaats van je te stimuleren om je eigen spirituele weg te gaan.

Authentiek zijn

Misschien is een engere definitie van spiritualiteit op zijn plaats en gaat het in de eerste plaats om contact met je eigen geest, je eigen intuïtie, je ‘hogere weten’. Hier staat niet geluk op de voorgrond maar jezelf zijn, authentiek zijn. Om die innerlijke stem van het eigen weten, van de intuïtie te kunnen horen, moeten we uiterst stil zijn. Het denken stoppen.

Meditatie lijkt een goede weg. Zoals gezegd kunnen daardoor momenten van die stilte ontstaan en bovendien komen door meditatie de dingen die ons dwars zitten en die dus onze emoties en ons denken aanwakkeren en onze stilte verstoren, regelmatig naar boven, waardoor ze geleidelijk hun kracht verliezen.

Focussen

Maar je kunt natuurlijk ook via psychotherapie actiever werken aan het opruimen van 'oud zeer'. Met name focusing (focussen in het Nederlands) is erg geschikt. Het is een vorm die zoveel mogelijk voorbij gaat aan het denken, door je aandacht vooral te richten op lichamelijke ervaringen. Focussen doet eigenlijk van meet af aan aanspraak op een weten dat niet vanuit je logisch denken komt. Het is een andere manier van omgaan met pijn en verdriet, een manier van toewenden in plaats van afwenden.

Bert Henning is psycholoog met aandacht voor spiritualiteit. Hij schrijft regelmatig artikelen op zijn website: www.openoog.com. Daar zijn ook enkele oefening met 'focussen' te vinden.