“Het Evangelie van Thomas is indrukwekkend, heel to the point. Ik raakte ervan van mijn stuk omdat het een heel ander beeld van Jezus geeft dan ik had meegekregen. Hij wijst vooral op de weg naar binnen“, zegt schrijfster Willemijn Dicke.
Door Cees Veltman
“Vaak is mij ‘Een Cursus in Wonderen’ aangeraden, maar ik vond het taalgebruik ervan niet uitnodigend. Wat een stramme, stroeve en gekunstelde tekst. Toen ben ik er omheen gaan lezen en ontdekte ik dat je de Cursus ook kunt zien als een instructieboek rond het Evangelie van Thomas, het belangrijkste onderdeel van de in 1945 in Egypte gevonden Nag Hammadi-geschriften. Toen ik dit evangelie voor de eerste keer las, tijdens een wintersportvakantie, werd ik er helemaal door in beslag genomen. Het vakantiegevoel ging aan me voorbij.
Ik raakte van mijn stuk door Jezus’ nadruk op het licht in jezelf en op trouw aan jezelf. Het gaat hem niet om erfzonde en schuldgevoelens zoals die centraal stonden in de lezing van de Bijbel zoals ik die in mijn jeugd had leren kennen. Er is geen aangeboren zonde, er is geen schuld. In plaats daarvan is er een goddelijke vonk, in jou en mij en in iedereen. Bij velen van ons is het zicht op onze eigen vonk vertroebeld. Dit evangelie gaat erover hoe je die vonk in je zelf weer kunt zien.
Ik las het Evangelie van Thomas in de annotatie van gnostiekkenner Bram Moerland. Daarin herkende ik de vertrouwde hoofdrolspelers: God en Jezus, maar de boodschap is vele malen liefdevoller dan ik me herinner van de Bijbellessen uit mijn jeugd. Het evangelie gaat niet over de toorn van God, niet over schuld en boete. In plaats daarvan gaat het over liefde en vooral over het terugvinden van de liefde in jezelf. Als je het innerlijk weten hebt ervaren, kun je ook de godsvonk in anderen zien. Ik heb gretig het complete werk van Moerland gelezen. Hij beschrijft dat gnostici menen dat God in de harten van mensen aanwezig is in de vorm van liefde, als godsvonk. Eigenlijk weet iedereen dat die liefde er is, maar soms vertroebelt ons zicht. De gnostische traditie helpt om dat vlammetje weer in onszelf te voelen gloeien.
Nu gaat het erom hoe je het vlammetje in jezelf en in anderen kunt ontdekken. Het is een indrukwekkend evangelie, heel ‘to the point’. Bij herlezing ben ik meer van de strekking van Thomas en van religie in het algemeen gaan begrijpen. Logion 94 in Thomas zegt het mooi: ‘Jezus zei: ‘Wie zoekt, zal vinden en wie klopt, zal worden opengedaan.’ Dat is heel bemoedigend voor mij, want ik heb een hele zoektocht ondernomen en vaak moedeloosheid ervaren: moest ik nu weer een andere manier vinden om mezelf te vinden? Het was vallen en opstaan voor mij. De ene keer ervoer ik stilstand en de andere keer deed ik een stapje vooruit. Waar ben ik mee bezig, dacht ik vaak. Zoeken in alle tradities bergt het risico in zich van te veel afleiding waardoor je nooit tot rust komt, maar ik heb nu wel het gevoel meer tot rust te zijn gekomen.
Het is jammer dat het Evangelie van Thomas niet in het rijtje canonieke boeken in de Bijbel is opgenomen, maar ik ben geen theoloog. Ik heb begrepen dat de echtheid van Thomas onder theologen omstreden is. Ik kan me wel voorstellen waarom kerkleiders Thomas niet altijd omarmen. Hij predikt namelijk dat gelovigen op hun eigen kompas moeten varen en vooral trouw aan zichzelf moeten zijn, niet aan het instituut kerk. Het Thomas-evangelie biedt een andere kijk op Jezus die op de weg naar binnen wijst. Hij vraagt om een radicale zelfreflectie. Je moet eerst zelf veranderen om met een andere, liefdevollere blik naar anderen te kunnen kijken. Dat gaat dan vanzelf. Dan neem je vanzelf de verantwoordelijkheid voor anderen op je.”
--------------------------------
Bram Moerland, Het Evangelie van Thomas, Ankh-Hermes, 200 blz., € 20,99, E-book € 9,99.
Verder lezen: zie ook het uitgebreide interview met Willemijn Dicke, "Ik was een militante atheïst", naar aanleiding van haar boek De sjamaan en ik, Een nuchter, geestig verslag van een zoektocht naar zingeving, Prometheus, 236 blz., € 19,99.
Er is tegenwoordig een online Koptisch woordenboek, https://coptic-dictionary.org/search.cgi
Elk woord staat daar in, evenals de woorden uit deze tekst. De meesten leiden eveneens naar een digitale weergave van het woordenboek van Crum.
De woorden in de tekst bevatten natuurlijk meestal dialectische varianten die niet zomaar opgezocht kunnen worden; ik heb deze echter eveneens in mijn vertaling opgenomen, en zodoende kun je met een enkele klik elk woord van de Thomas vertaling nu zelf herleiden
Mijn vertaling is online te vinden, die tevens enkele verrassingen biedt: colostrum in logion 96 bijvoorbeeld, vreemdelingen in logion 64, ‘node’ in logion 65
Met vriendelijke groet,
Martijn Linssen