“Als ik eens zo dapper kon zijn en zo onbekommerd de wereld in kon gaan, dacht ik, toen ik dit boek las. Het heeft me duidelijk gemaakt dat je soms risico’s moet nemen om iets te bereiken dat heel mooi is”, zegt Bette Westera, kinderboekenschrijfster en Gouden Griffelwinnares, over haar favoriete boek ‘Torenhoog en mijlen breed’ van Tonke Dragt.
Door Cees Veltman
“Torenhoog en mijlen breed heb ik gelezen toen ik een jaar of 14 was. Het is een soort sciencefiction en daar was en ben ik nog steeds geen liefhebber van. Ik hield meer van realistische verhalen. Dit boek kwam uit in 1969 toen de eerste mens voet zette op de maan en speelt in de toekomst op Venus waar mensen aan het onderzoeken zijn geslagen. Ze hebben een koepel gebouwd waarin ze het klimaat van de aarde konden nabootsen. Vanuit die koepel willen ze heel voorzichtig en argwanend die planeet onderzoeken.
Open
Een jonge onderzoeker, Edu, komt er gaandeweg achter dat je zo’n nieuwe wereld niet tegemoet moet treden met vooronderstellingen en conventies uit jouw eigen oude wereld in je achterhoofd, maar dat je moet open staan voor dingen die je niet kent. Dat is mijn volwassen reflectie. Als kind vond ik het gewoon een heel spannend verhaal, maar het onderliggende thema ‘zonder angst en argwaan de buitenwereld tegemoet treden, drong beslist ook tot me door en raakte iets in mij. Edu gaat dat doen. Hij mag naar buiten, met een groot ruimtepak aan. Elke keer is hij zwetend op weg en hij kan zich nauwelijks in bewegen in dat pak. Dan blijkt dat je op Venus veel beter af bent zonder een pak dan met. Met pak is het veel gevaarlijker. Er blijken ook wezens te zijn en hij wordt gewaarschuwd niet met hen contact te maken. Hij treedt ze echter vol vertrouwen tegemoet, een beetje vanuit de instelling van het boek dat nu zo in is van Rutger Bregman: ‘De meeste mensen deugen’. De meeste wezens deugen, denkt Edu.
Die houding maakte veel indruk op me. Ik dacht: o, als ik eens zo dapper kon zijn, zo onbekommerd en vrij van oordelen en vooroordelen de wereld in kon gaan. Er zijn echter veel krachten die dat tegenhouden. Of het nu je ouders zijn of de school, er kan van alles zijn wat je weerhoudt, maar ik wilde die druk weerstaan. Ik dacht wel: dat ga ik nooit durven, maar ik realiseerde me dat ik het heel graag zou willen.
Risico
Het boek heeft me duidelijk gemaakt dat je soms risico moet nemen om iets te bereiken wat heel mooi is. Dat doet Edu ondanks een verbod en hij weet uiteindelijk contact te maken met die wezens op Venus. Hij ontdekt dat ze elkaar kunnen verstaan zonder te spreken en zonder taal, maar ze kunnen elkaars gedachten lezen. In het begin maakt hem dat erg ongerust. Hij dacht: alles wat ik nu denk, ligt op straat, maar hij leert dat die wezens zich kunnen afsluiten voor gedachten die niet belangrijk voor hen zijn en dat ze niet alles willen weten.
Edu ontdekt manieren van communiceren die anders zijn dan hij gewend was op aarde, maar die misschien wel effectiever zijn. De thema’s in het boek zijn de thema’s in mijn leven geworden: risico nemen, open durven staan voor nieuwe manieren van communiceren. Het schrijven van een boek met gedichten voor kinderen over de dood, zou je een risicovol project kunnen noemen. Wie gaat dat kopen en lezen? Willen volwassenen kinderen wel belasten met zo’n onderwerp? Toch hebben we het gedaan, en met succes.
‘Torenhoog en mijlen breed’ is ook nog actueel, nu er technieken in de maak zijn om te communiceren via implantaten die gedachten kunnen doorgeven. Technieken maken nu al veel mogelijk: niet kunnen horen maar toch communiceren, geen benen hebben maar je toch voortbewegen. Daarop doordenkend kun je je verder afvragen hoe het leven eruit zou zien als je helemaal geen benen nodig hebt of niet hoeft te horen. Technieken kunnen een uitkomst zijn, maar er zijn misschien nog andere mogelijkheden.
Tijdloos
Het knappe van Tonke Dragt is dat ze tijdloos is in haar taal en haar fantasie. Haar boeken blijven prachtig om te lezen. Er zijn weinig blijvers in kinderboekenland want er is zoveel aanbod, maar dit boek blijft en wordt gelukkig opnieuw uitgegeven. Het boek heeft me geraakt. Ik heb het vaak herlezen en voorgelezen en ik raad het kinderen ook nu nog aan. Het boek zet je aan het denken. Je kunt puur lezen ter vermaak - dat doe ik soms ook met een detective - maar ik wil toch ook graag boeken lezen die met mij te maken hebben, met mijn kijk op het leven, met wat ik voel aan krachten en tegenkrachten.
Dit is een boek met een heel religieus gegeven: je openstellen voor de wereld om je heen, zonder angst en zonder al te veel terughoudendheid. Het is wel een luxe als dat kan omdat we in een land leven dat redelijk vreedzaam is. Als je in religieuze termen spreekt, kun je je afvragen welke krachten er zijn waarvan we geen weet hebben. Het is de basis van religie dat je gelooft en ervaart dat er meer is dan wat jij als mens in de hand hebt. Daar gaat dit boek ook over. Het gaat over een wereld waarin de dingen anders zijn, een wereld die anders bestuurd en aangestuurd wordt dan we gewend zijn. Je kunt zeggen dat zo’n wereld gevaarlijk of verkeerd is - bijvoorbeeld als het gaat om de Arabische wereld - maar je kunt ook zeggen: interessant, zij doen en denken anders dan ik, en ik ga mij daarvoor openstellen. Dat heeft risico’s, maar het leven is niet interessant als je nooit risico loopt.”
-------------
Tonke Dragt, Torenhoog en mijlen breed, Leopold, 304 blz., € 17,99.
Boeken van Bette Westera:
Een opa om nooit te vergeten, De Fontein, 32 blz., € 6,90.
Zeg maar tegen de juf dat ik wat later kom, Gottmer, 96 blz., € 14,99.
Was de aarde vroeger plat?’Gottmer, 80 blz., € 17,99.
Bette Westera en Sylvia Weve, Doodgewoon, Gottmer, 114 blz., € 26,99.
