Onze cultuur is emotiegericht, maar niet per se gevoelig, zegt Lisette Thooft. In onze luidruchtige, overprikkelde samenleving, worden emoties breed uitgesmeerd om nog op te vallen. Lichaamsbewustzijn kan helpen gevoeliger - meer 'raakbaar' - te worden. En dat is iets anders dan steeds emotioneler. Emoties die je opmerkt, gaan voorbij. Emoties die je weigert te voelen, blijven hangen als spanningen in je lijf.
Door Lisette Thooft
Laatst kwam er na een lezing een wat oudere heer naar me toe die vertelde dat hij veel gewerkt had met de spirituele leer van Gurdjeff. Hij zei dat het er bij Gurdjeff om ging je handelen in overeenstemming te brengen met je hoofd, met je verstand en je ik. Hij maakte een verbindend gebaar van zijn hoofd naar zijn handen en voeten, ter illustratie. En toen zei hij: ‘Ik zou die emoties’ – zijn hand ging naar zijn hart., tussen hoofd en handen – ‘er wel graag uit willen laten.’
‘Maar ja, dat gaat niet hè,’ zei ik begrijpend. Nee, dat ging niet, had hij ook gemerkt. Spijtig, vond hij, want emoties maken alles nodeloos ingewikkeld.
Emocratie
Er zijn meer mensen die dat vinden. We leven tegenwoordig in een emocratie, hoor je wel eens; mensen laten zich liever leiden door emoties dan door gezond verstand. De media spelen daarop in en worden ook steeds schreeuweriger en emotioneler.
Maar volgens mij is het probleem van de emocratie niet dat mensen zich laten leiden door emoties, maar juist dat we nog zo ongevoelig zijn. We hebben zeer sterke emotionele prikkels nodig om geraakt te worden. Als iedereen zwaar gepantserd rondloopt, moet je beuken met een moker om te zorgen dat ze iets voelen. Als het dagelijks leven snel en luidruchtig doordendert, moet het wel een opvallend en dramatisch gebeuren zijn, wil het opgemerkt worden. De emoties die breed uitgesmeerd via de media tot ons komen, zijn daarom vaak grof en afstotelijk.
Raakbaarheid
Een ander punt is dat we niet gewend zijn onderscheid te maken tussen zelfzuchtige en onzelfzuchtige emoties. Angst en woede omdat je persoonlijke eigendommen bedreigd worden, zijn begrijpelijke, maar niet bepaald verheven emoties. Blijdschap omdat je een medaille gewonnen hebt, is invoelbaar maar niet speciaal nobel.
Wat zijn onzelfzuchtige emoties? Ik ben er nog hard op aan het studeren, maar mijn onderzoek wijst in de richting van iets dat je een algemeen soort raakbaarheid zou kunnen noemen.
Het woord ‘raakbaar’ staat niet in de Van Dale en komt niet voor in de lijsten die zijn goedgekeurd door de Taalunie, vind ik op internet. Toch wordt het veelvuldig en in wervende zin gebruikt, vooral door nieuwe spirituelen die het bijvoorbeeld vergelijken met ‘kwetsbaar’ en het een mooier woord vinden, want preciezer. Het gaat er ons niet om dat we zo graag gekwetst willen worden, maar we willen ons wel graag laten raken.
Onverhard
Dat wilde Lucebert ook, althans zo lees ik het gedicht ‘De zeer oude zingt’, waarin de beroemde regel voorkomt: ‘Alles van waarde is weerloos.’ Die regel kent u vast, hij wordt te pas en te onpas geciteerd, hij staat in neonletters op het gebouw van de kunstacademie in Rotterdam. De volgende zinnen die de zeer oude zingt, zijn: ‘Wordt van aanraakbaarheid rijk/ En aan alles gelijk.’
Als je aanraakbaar bent, word je dus weerloos net zoals alles dat van waarde is. Je hebt geen innerlijke weerstand meer tegen wat er in je omgeving gebeurt en wat er in jezelf omgaat; je voelt alles. Je leeft ongepantserd, onverhard. Je hart staat open.
Hetzelfde idee vind ik terug in het gedicht van P.C. Boutens, ‘Goede dood’, weet u wel, ‘Goede dood wiens zuiver pijpen/ door ’t verstilde leven boort’ – met als laatste regels: ‘En alleen is leven leven/ als het tot de dood ontroert.’ Ook in een verstild leven bestaat dus ontroering, aanraakbaarheid. Juist in een verstild leven, denk ik.
Lichaamsbewsutzijn
Voor mij begint raakbaarheid bij opmerkzaamheid in het eigen lichaam, of met andere woorden met lichaamsbewustzijn. De laatste maanden ben ik in een versneld proces terechtgekomen van toenemend lichaamsbewustzijn, en het valt me op wat een myriaden verschillende subtiele gevoelens en emoties één zo’n middelbaar vrouwenlijfje kan herbergen. Het is een voortdurende show: nu eens golft er dankbaarheid door me heen die me tot tranen roert, dan weer is er een vaag soort benauwdheid die ook weer vanzelf voorbij gaat. Het ene moment ben ik dolenthousiast, het volgende teleurgesteld of bijna triest. Maar ook dat gaat weer voorbij en ik begin te vermoeden dat dit het wezenlijke is van emoties: ze gaan weer voorbij. Tenminste, als je ze voelt.
Als je weigert ze te voelen, als je jezelf verhardt en afpantsert, blijven emoties hangen – in de vorm van spanning in je lijf. Dan is het denk ik een kleine stap naar conventioneel en conservatief denken: je gelooft echt dat de dingen kunnen blijven zoals ze zijn.
Wie op z’n innerlijk let en alles wat daar speelt toestemming geeft te spelen, weet dat er alleen maar beweging is, in de kern van de zaak. Raakbaar zijn is vooral meebewegen met de stroom van voortdurende verandering. Daarom zou je nooit je handelen moeten afstemmen op je verstand alleen, zonder je emoties erin te betrekken; dan zou je een robot worden. Raakbaarheid is voortdurende vernieuwing.
De TEDx-talk van Lisette Thooft, gehouden op 17 september 2015, gaat ook over raakbaarheid en lichaamsbewustzijn. Zie hierboven of kijk op Youtube.
» Lees ook andere artikelen van Lisette Thooft
"Elk levend geloof rust op drie pijlers: de beleving, het inzicht en de oefening", stelde prof. dr. Karlfried Graf von Dürckheim (1896-1988; Duits diplomaat, doctor in de psychologie; psychotherapeut en Zen-meester) in zijn boek "Hara, het dragende midden van de mens", uitgeven door Ankh-Hermes bv te Deventer. Mensen louter verbaal tot verandering proberen aan te zetten is dus niet echt werkzaam. En uit de leerpsychologie kennen we dat ook: hoe meer zintuigen je erbij betrekt, hoe beter de leerstof beklijft. Zijn uw seksegenoten daarom niet meer gebaat bij lidmaatschap van de 'Red Hat Society' of de deelname bij volle maan aan een 'Moon Circle' of 'Rode Tent bijeenkomst' bij 'Soul Sisters', een 'priesteres van De Godin' of 'vrouwencirkel', om te 'glowen' en hun 'Selfloving battery' op te laden?* Alle spirituele sferen zijn immers het werk van mensen zelf: ze roepen het op door zich mentaal en fysiek in een bepaalde toestand te brengen, of dat nu is via meditatie, gebed, muziek of xtc etc. ("Alles over boven komt van beneden", zo meende ook de gereformeerde theoloog prof. Harrie Kuitert!) De transcendente herkomst van Het Licht, Verlichting, het 'Glowen', Nirwana etc. is immers nog nooit steekhoudend aangetoond. Het blijft een geloof dat niet langs rationele weg bewezen kan worden. Als je geestelijk en lichamelijk gezond wil blijven én naar Verlichting verlangt, is dan ook discipline, meedogenloze zelfanalyse, oefening en volharding gevraagd: heel de mens moet erbij betrokken worden, en niet slechts een deel ervan. Bovendien, zo zegt de psalmist:'Als Jahwe het huis niet bouwt, hebben de bouwers er vergeefs aan gebouwd. ( ) Vergeefs staat gij op in de vroegte, gaat gij laat te rusten, ( ) aan zijn beminde geeft Hij het in de slaap!' Wij moeten er dus niet zo maar van uit gaan dat wij de uitzondering op de regel zullen zijn, en alles gratis in de schoot geworpen krijgen, ook verlichting niet. Eerst maar eens Zijn geliefde proberen te worden, en ons onthechten van alles dat dit in de weg staat.
(*Zie: "Sisterhood bij volle maan", door Suzanne Rethans in Trouw - katern "tijd" pagina 6-10 - van 17 oktober 2015)