Loopt het religieuze leven op haar laatste benen? Wie de leeftijdsopbouw van Nederlansde broeders en zusters ziet, kan moeilijk anders concluderen. Maar tegelijk zitten gastenverblijven van kloosters vol en ontstaan op diverse plaatsen in het land eigentijdse communiteiten. Zo ook in St. Agatha, onder de rook van Nijmegen, waar zich het oudste nog bewoonde klooster van Nederland bevindt. Kloosterlingen van de 21ste eeuw gezocht!

Door Theo van de Kerkhof

Het wit-rode kruis, embleem van de orde der kruisheren, doet denken aan ridders, middeleeuwen, aan kruistochten zelfs. Die associatie is niet zo vreemd. De kruisheren stammen uit een ver verleden en dat geldt in het bijzonder voor het klooster St. Agatha, onder de rook van Nijmegen. Nergens in Nederland gaat de kloostergeschiedenis verder terug dan daar. Vanaf 1371 wonen er onafgebroken kruisheren op het kloostercomplex. Zij hielden zich bezig met zielzorg, landbouw, ambacht, contemplatie en gebed.

Maar zoals elders in West-Europa is het religieuze leven in zijn traditionele vorm ook in St. Agatha op zijn retour. Leefden er in de hoogtijdagen (nog tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw) zo’n zeventig kloosterlingen, nu is dat aantal geslonken tot zes. Vandaar dat het klooster sinds een aantal jaren zoekt naar een eigentijdse herbestemming. Een nieuwe woon-werk-leefgemeenschap staat daarbij hoog op het verlanglijstje.

Stilte en bezinning

“Het oudste klooster van Nederland wil graag klooster van de toekomst worden”, zegt theologe en musicologe Marga Arendsen. Zij is belast met de uitvoering van het herbestemmingsplan. “Het traditionele klooster mag in onze contreien dan op zijn laatste benen lopen, tegelijk zitten de gastenverblijven van kloosters vol en is er vanuit de samenleving een duidelijke behoefte aan stilte en bezinning.”

Arendsen heeft een eigen woning in het kloostercomplex en is directeur van de Stichting Sint Aegten, die in 2004 het klooster in eigendom kreeg met daarbij de opdracht het complex toekomstbestendig te maken.

Een eerste belangrijke stap in de herbestemming is inmiddels gezet: in een vleugel van het enorme gebouw is tegenwoordig het ‘Erfgoedcentrum Nederlands kloosterleven’ gevestigd, waarvan Arendsen tevens directeur is.  Ruim honderd orden en congregaties hebben hier hun archieven, boeken en historische voorwerpen ondergebracht. Zo wordt de geschiedenis van het religieuze leven in Nederland in St. Agatha bewaard en ontsloten.

Plaats van aandacht

Maar er is meer: De kruisheren van St. Agatha willen het religieuze leven niet alleen conserveren en bewaren, maar tevens op een levende wijze aan de toekomst doorgeven, vertelt Arendsen. “We hebben ons afgevraagd: ‘Wat is nu eigenlijk een klooster?’ Ons antwoord is eenvoudig: het gaat om alledaags leven in combinatie met bezinning.” Het ‘Herbestemmingsplan 2016-2017’ formuleert kernachtig: “Een klooster is een plaats van aandacht voor de zin van het bestaan, met wortels in een religieuze traditie en met drie kernactiviteiten: wonen, werken, bezinnen.”

Bezinning waarop? Arendsen: “Waar het op aankomt is dat je in het dagelijkse leven stilstaat bij vragen als: Hoe kan ik met respect omgaan met alles wat leeft? Hoe kun je duurzaam omgaan met de dingen die ons gegeven zijn? Hoe kun je gastvrij en solidair in het leven staan? Kortom: hoe kun je als individu leven in verbondenheid met het geheel?”

Hoopvol

De eerste schreden op weg naar het ‘klooster van de eenentwintigste eeuw’ stemt de initiatiefnemers hoopvol. In reactie op een bescheiden pr-campagne meldden zich inmiddels vijftig belangstellenden. Met een eerste groep van twintig personen vond onlangs een ontmoetingsdag plaats. “Eigenlijk bleken alle gegadigden geschikt. Ze hadden goed door waar het ons om te doen is. Uit de hedendaagse media rijst nogal eens een gebrekkig beeld op van wat religie is. Maar deze kandidaatkloosterlingen hebben een behoorlijk genuanceerd beeld over religie anno nu.”

Het geloof draait niet primair om het aanhangen van leerstellingen of het je voegen naar een instituut. Eerder gaat het om een wijze van in het leven staan. “Een zekere afstand tot de waan van de dag. Onze wereld is vol met afleiding en een niet aflatende informatiestroom. Kun je een tegenwicht bieden aan de leegte van de evenementencultuur en zo scherper zien wat er werkelijk toe doet?”

Bij wijze van voorbeeld verwijst Arendsen naar de maakbaarheidsideologie. “Natuurlijk je moet er in het leven iets van maken, verantwoordelijkheid nemen, problemen oplossen en uitdagingen aangaan. Maar er is ook een andere kant: je bent zelf niet het beginpunt van alles. Veel in het leven is je gegeven. Kun je ook met verwondering in het leven  staan? Kun je je aan het leven toevertrouwen ook als je niet alles kunt overzien? Die kanten die zijn minder vanzelfsprekend in onze samenleving, terwijl een religieuze cultuur daar juist veel ervaring mee heeft.”

"Niet dat ik de religieuze leefwijze op een voetstuk wil plaatsen. Het is ook simpelweg een kwestie van karakter of belangstelling. Ik was als kind al iemand die graag las, eerder beschouwelijk in het leven stond, dan me in feesten of op uiterlijkheden te storten. Een leven gericht op gezin en eigen haard, op werk, vakanties en hobby’s, vrienden en familie is niet minder waard dan een beschouwend bestaan. Het gaat om het evenwicht. Beide invullingen zijn respectabel en maatschappelijk van belang.”

Hoe christelijk is het jongste klooster van Nederland in spe? “We hechten aan onze christelijke wortels en we willen de traditie doorgeven aan volgende generaties. Dat neemt niet weg: het christelijke monopolie is verdwenen; we leven tegenwoordig in spiritueel opzicht tussen velen. Ik zie mijn christelijke levensovertuiging niet in tegenstelling tot anderen, maar evenmin voel ik voor een soort algemene religiositeit. Dat lijkt me een verwatering. Wij hebben een eigenheid, die tot uiting komt in regelmatige gebedsvieringen, in bezinning op de Bijbel en in wat verder via de katholieke traditie van de kruisheren tot ons komt. We stellen ons ook voor dat de nieuwe leefgemeenschap die eigenheid voortzet. Niet in tegenstelling tot anderen, maar in contact en uitwisseling. 

Meer weten?

Belangstelling voor het klooster van de 21^ste eeuw? Neem contact op met Marga Arendsen, Stichting Sint Aegten, Kloosterlaan 24, 5435 XD Sint Agatha, info@kloostersintagatha.nl www.kloostersintagatha.nl, tel. 0485 - 311 007.

Bronnen:
Kroniek van Sint Agatha, jaargang 14, nr. 3, september 2016.
Klooster Sint Agatha. Plan voor de (her)bestemming van Nederlands oudste klooster 2016-2017.
www.kloostersintagatha.nl