Eenzaamheid is een groot maatschappelijk probleem. Toch wil Marinus van den Berg nu juist van die grootheid, die massiviteit af. Eenzaamheid heeft vele nuances. In zijn recente boek ‘Ode aan de eenzaamheid’ komen die aan bod. Een troostrijk boek om het gesprek op gang te brengen.

Door Theo van de Kerkhof

Marinus van den Berg schreef een boek over eenzaamheid vanuit een origineel perspectief. Het begrip heeft een nogal dramatische en negatieve klank. Van den Berg zal de pijn van de eenzaamheid niet ontkennen, maar hij wil de werkelijkheid ervan wel nuanceren. Niet voor niets luidt de enigszins uitdagende titel Ode aan de eenzaamheid. Zo’n titel schept ruimte en dat is precies wat de auteur beoogt. Zijn vertrekpunt is dat eenzaamheid welswaar vaak problematische en ongewenst is, maar dat het anderzijds ook onlosmakelijk verbonden is met ons menszijn, gegeven het feit dat we nu eenmaal unieke individuen zijn. Dat perspectief kan de ervaring veralgemeniseren, normaler en zachter maken.

Monoliet

Eenzaamheid heeft tegenwoordig de nodige aandacht. En dat is goed want sociaal isolement, of alleen achter blijven is in toenemende mate een probleem in onze samenleving. De coronacrisis heeft dat besef nog eens op scherp gesteld. “Toch rijzen er bij mij vragen over het verschijnsel en de term ‘eenzaamheid’”, zegt Van den Berg. “Versterken we de eenzaamheid niet juist als we het vooral hebben over ‘ertegen strijden’? Is het begrip niet te overweldigend, te zeer een monoliet: een groot rotsblok dat op ons afkomt rollen?”

De auteur onderneemt met zijn boek een poging dat rotsblok in stukken te hakken. Over die stukken kun je praten. In zijn kenmerkende associatieve stijl schets hij in korte hoofdstukken en poëtische teksten, de vele schakeringen van eenzaamheid.

Afgebrand dorp

Een belangrijke schakering is het onderscheid tussen wenselijke en onwenselijke eenzaamheid. Alleen zijn kan immers ook waarde hebben, of nodig zijn in periodes van bezinning, rouw of verdriet. Vervolgens signaleert hij verschillende soorten van eenzaamheid: bijvoorbeeld als gevolg van pestgedrag, door psychische klachten, als gevolg van verlies. Zo passeren een groot aantal aspecten de revue: eenzaamheid omarmen, vriendschap, relaties, daten, singelzijn, celibatair leven, over lust en schaamte, eenzaam sterven, over wanhoop en leren omgaan met eenzaamheid, over de troost van muziek en kunst, God, Bijbel en bidden, over plotseling verlaten worden: “Toen jij mij verliet / zo onverwacht en ruw / stierf ik vóór mijn dood / een ‘deeldood’ / een ‘voordood’. // Toen jij mij verliet / Leek alles verlaten / Als een afgebrand dorp / Iedereen leek gevlucht / Bijna niemand wist raad.”

Minder beladen

Het boek wil geen snelle oplossingen bieden. “Ik wil meer verhalender- en nadenkenderwijs signaleren om uit te nodigen tot gesprek.” Die uitnodiging tot verder gesprek zit hem onder meer in een vijftal openingsstellingen (bijvoorbeeld: “Je eenzaamheid omarmen is jezelf aanvaarden.” En: “Je kunt praten over eenzaamheid zonder zielig te zijn.”) Maar eigenlijk is het hele boek een uitnodiging tot gesprek. Nergens wordt het theoretisch, alle teksten zitten dicht op de huid van de werkelijkheid, met concrete ervaringsverhalen, gespreksfragmenten, mijmeringen, voorbeelden uit de pastorale praktijk en her en der krijgt de lezer, zij het sporadisch, een inkijkje in de eigen ervaring met eenzaamheid van de auteur.

Het boek wil niets ontkennen, het benoemt de pijn, maar het wil ook tot hulp zijn om over eenzaamheid te praten en er minder beladen mee om te gaan. Het feit alleen al dat dit boek bestaat, is een vorm van troost.

-------------------------------------------------------------

Marinus van den Berg, Ode aan de eenzaamheid, Ten Have, 208 blz., € 20,99.