"Ik heb een nogal grote allergie tegen uniformiteit", zegt René Grotenhuis. Oecumene - eenheid van de kerken - is dan ook niet zijn cup of tea. Maar ja, met het lutherjaar voor de deur zal hij er toch aan moeten geloven. Daarom hier maar vast een disclaimer. Oecumene is niet alle neuzen de zelfde kant op. Oecumene is niet uniformiteit van theologische opvattingen. "Oecumene is het gesprek waarin we de rijkdom van ons geloof ontdekken doordat anderen hun ervaringen en inzichten met ons delen."

Door René Grotenhuis

Ik heb mij nooit zo heel erg om de oecumene bekommerd en er nooit veel energie in gestoken. Ik vind het niet zo erg interessant en heb ook niet de indruk dat het een van die grote vraagstukken is waar we als kerken een oplossing voor moeten zoeken. Ik begrijp ook niet goed waarom mensen vinden dat we ons moeten schamen voor de verscheidenheid aan christelijke kerken en dat zoveel christelijke kerken nooit de bedoeling kan zijn geweest van Jezus.

Nu in het lutherjaar (31 oktober 2017 is het 500 jaar geleden dat Maarten Luther zijn 95 stellingen vastspijkerde aan de deur van de slotkerk te Wittenberg) zou het wel eens kunnen dat die afzijdigheid niet veel langer vol te houden is. We zullen ongetwijfeld een reeks congressen, publicatie en debatten tegemoet kunnen zien waarin gesproken en gedacht wordt over of en op welke terreinen de verschillende christelijke kerken elkaar naderen en stappen naar eenheid zetten.

Ideaal van dictators

Ik heb een nogal grote allergie voor uniformiteit, vrees ik, en de gedachte dat er één kerk zou zijn met één gedeelde geloofsbelijdenis, één theologie en één gemeenschappelijke kerkelijke organisatie schrikt me eerder af dan dat het mee aantrekt. Ik heb, in de jaren dat ik directeur was van Cordaid, ook nooit veel op gehad met de gedachte dat in een organisatie alle neuzen dezelfde kant op moeten wijzen. Dat is het ideaal van dictators.

Alle neuzen dezelfde kant op gaat over macht en over het vermogen mensen en organisaties te beheersen en te sturen. We verwarren, ook in de discussie over de onderlinge verhouding van de kerken, eenheid met uniformiteit. Ergens lijkt het alsof we in ons achterhoofd telkens bij het ideaal van eenheid het beeld hebben van mensen die allemaal hetzelfde denken en hetzelfde doen en hetzelfde geloven. En dat dat dan beter is.

Creatieve Geest

God houdt niet van uniformiteit, het is een ontkenning van zijn wezen en van zijn scheppende creativiteit. We zijn geschapen met grote verschillen en die verschillen tussen ons in taal, cultuur, huidskleur zijn geen vervelend foutje van onze schepper, ze zijn de bewuste daad van de creatieve Geest. Het verhaal van de Toren van Babel is in die zin ook een scheppingsverhaal, het gaat over de diversiteit als wezenlijk voor God en voor mensen. Het leven begint pas als we uniformiteit en de daaraan verbonden machtsaspiraties afbreken.

Rijkdom en diversiteit

Ik was vorige week deelgenoot van de Nederlandse bedevaart naar Rome ter afsluiting van het jaar van barmhartigheid. De grote menigte van Nederlandse katholieken bij de mis in de Sint Pieter en de dag daarna de duizenden op het Sint-Pietersplein bij de wekelijkse audiëntie zijn voor mij vooral inspirerend omdat ik daarin de enorme rijkdom en diversiteit zie van hoe mensen geloven en bidden. De katholieke kerk is wel een eenheid, maar bepaald geen uniformiteit. Omdat ze één is én divers heeft ze zich kunnen ontwikkelen tot een wereldwijde gemeenschap van gelovigen. Ik denk zelfs dat de verschillen in geloofsbeleving binnen de katholieke wereldkerk bijvoorbeeld tussen Filippino’s en Nederlanders heel wat groter zijn dan die tussen Nederlandse katholieken en Nederlandse leden van de PKN.

Kerkordelijke toren van Babel

Dus wat is eigenlijk het probleem dat we met de oecumene willen oplossen? Moeten we een oplossing vinden voor de theologische verschillen zoals de werkelijke tegenwoordigheid van Christus in de eucharistie? Voor de plaats van Maria en de betekenis van heiligen? Voor het dogma van de onfeilbaarheid van de paus? En wat moet daarvan het gevolg zijn: één uniforme opvatting, een nieuwe theologische en kerkordelijke toren van Babel?

Is oecumene vooral een gevolg van ons interne ongemak dat niet alle neuzen dezelfde kant op staan? Is het de verlegenheid tegenover de wereld die het maar een rommeltje vindt met al die verschillende christelijke kerken?

Kracht in zwakheid

Misschien wordt het tijd dat we met Paulus onze kracht in onze zwakheid vinden, dat we de diversiteit van ons geloven als een heilzame creativiteit van de Geest gaan zien, die ons in staat stelt om vanuit verschillende perspectieven steeds dieper door te dringen in het mysterie dat we God noemen.

Oecumene zou dan niet het gesprek zijn om te komen tot overeenstemming die we vervolgens kunnen vastleggen en met onze handtekening kunnen bezegelen, maar het gesprek waarin we de rijkdom van ons geloof ontdekken doordat anderen hun ervaringen en inzichten met ons delen.