Het is de Week tegen de Eenzaamheid. Marinus van den Berg plaatst daar kanttekeningen bij. Hij vindt het begrip te veralgemeniserend. “Mijn advies is om niets voor eenzamen te organiseren … Laten we vooral dingen doen die drempels verlagen, die verzamelen. Eenzaamheid verzamelt niet. Eenzaamheid hangt altijd samen met andere levensvragen.”

Door Marinus van den Berg

Je kunt doodgaan van langdurige eenzaamheid. Dat klinkt alarmerend. Ik hoorde en zag het op NU.nl. Is eenzaamheid een ziekte? Wat is dan een ziekte? Heb je er een arts voor nodig? Je hebt een open gesprek nodig, waarin je ook iets van jezelf laat zien, hoor ik op datzelfde Nu.nl, dat ook nog meldt dat Nederland het eenzaamste land van Europa is. Niet het leukste of het gelukkigste, alhoewel geluk ook hoog scoort. Spreekt dat elkaar tegen? Kun je ook gelukkig eenzaam zijn of gelukkig alleen?

Dat laatste kan zeker…. hè, hè, gelukkig even alleen na een drukke dag. Ik woon al jaren alleen en ik kom graag weer thuis. Ik weet dat niemand op me wacht. Ik weet ook wie ik kan bellen en ook hoe laat nog. En altijd is er het witte vel papier dat luistert en waaraan ik ervaringen en gedachten kan toevertrouwen. Toch zeg ik niet tegen iemand die zich alleen voelt – en dat ook zegt – ga eens schrijven. Begin een dagboek. Een dagboek kan van waarde zijn, maar niet voor iedereen. Ik probeer allereerst te luisteren en vraag of iemand iets meer wil vertellen. Wat is het verhaal achter de vraag?

Contacten

Ik ben blij dat ik, levend in wat ik noem na-werk-tijd, elke dag meerdere contacten heb. Sommigen zijn kort: medebewoners, op straat en in de tram. Andere zijn langer. Weer andere regelmatig. “Heb je vandaag tijd voor iets te drinken en dan zitten we een uurtje bij Heilige Boontjes aan het Eendrachtsplein of bij Fadi op het Noordereiland of bij Engels bij het centraal station. Je wordt er een bekend gezicht en dat geeft ook weer contacten. Niet alles hoeft diepzinnig te zijn.

Tegelijk is dit allemaal subjectief, maar ik geef iets te kennen van mezelf, veel ook niet trouwens. Eenzaamheid, wat ik steeds meer een stuitend veralgemeniserend begrip vindt, is niet alleen een sociaal begrip maar hoort ook bij de intimiteit. Er hangt veel schaamte om heen waardoor ze vaak verborgen is. Het gaat ook om de vraag aan wie en wanneer en hoe wil ik iets van mezelf bloot geven. “Mannen doen dat nauwelijks”, las ik in de Italiaanse roman De katholieke school – een boek dat over eenzaamheid gaat als universeel en persoonlijk gegeven.

Stigmatiserend woord

Eenzaamheid is ook een stigmatiserend woord en versterkt het taboe. “Ik loop er niet mee te koop en ik wil niet zielig zijn”, zei iemand die zichzelf alleen voelt aan de telefoon. Eenzaamheid is geen issue maar wordt de laatste jaren steeds meer tot een issue gemaakt, tot een strijd. Een oorlog met een coalitie tegen de eenzaamheid. Maar waar is die coalitie dan voor?

Mijn advies is om niets voor eenzamen te organiseren. Die het organiseren zijn vaak zelf ongeweten eenzaam. Ik voel teveel liefdadigheid en te weinig aandachtigheid. Het begrip eenzaam kan zelf vereenzamen. Het wordt nogal veel verbonden met eenpersoonshuishoudens – zoals het mijne – met alleenstaanden na verlies of scheiding en vooral met ouderen. Het wordt veel minder geassocieerd met relaties en andere leefgroepen.

Andere taal

Is er dan niets aan de hand? Onderzoekers lijken wat anders te zeggen. Maar hoe duidelijk zijn al die cijfers? Moeten we niet tot een andere taal komen. Allereerst zouden we kunnen erkennen dat er wenselijke, noodzakelijke, gezochte, tijdelijke en onvermijdelijke bestaanseenzaamheid is. Op de tweede plaats gaat het vooral om zin vinden en verbindingen ervaren. Op de derde plaats gaat het om wederkerigheid en de ervaring van emotionele veiligheid. Een mens kan innerlijk alleen open gaan als hij zich emotioneel veilig, verstaan voelt, als er een oordeelloze luisteraar is, als er begrip is en niet alleen maar doe- en oplossingsdenken. Soms is er uithouden nodig met onmacht en trouw als er ogenschijnlijk niets gebeurt. Niet alle mensen zijn boeiend en aardig.

Vanuit allerlei organisaties waaronder de kerken komen mensen met elkaar in contact, zoeken ze elkaar of gaat de een bij de ander op bezoek. Maar bij elkaar op de koffie kan zeer onvoldoende zijn. Duizenden en duizenden vrijwilligers willen meer zijn. Zij ondervinden vaak ook dat goed luisteren en een goed gesprek niet eenvoudig is. Velen zijn gebaat bij professionele ondersteuning en bemoediging en maatschappelijke waardering. Velen luisteren goed maar denken zelf dat ze meer moeten doen. Laten we vooral dingen doen en organiseren die aantrekken, die drempels verlagen, die verzamelen. Eenzaamheid verzamelt niet. Eenzaam voelen hangt altijd samen met andere levensvragen.