De Jumbo-kerstreclame is niet bij iedereen goed gevallen (zie ook column van Erik Borgman). Hij ademt te veel een sfeer van bedeling en aalmoes. Maar is het ook niet een beeld van de participatiesamenleving, waarin wij burgers zelf de handen uit de mouwen steken en zorg en naastenliefde niet meer wegregelen via de overheid alleen? De participatiesamenleving roept onzekerheid op over wie verantwoordelijk is voor wat. Een heilzame onzekerheid, vindt René Grotenhuis.  

Door René Grotenhuis

Er is nogal wat te doen geweest over de kerstreclamespot van supermarktketen Jumbo. Een stoet van bekende zang- en tv-persoonlijkheden zong een lied over Kerstmis als samen delen en over de Jumbo als een winkel met een warm hart die ook de minderbedeelden graag in een fijne kerst laat delen. Wij als klanten kunnen dat mogelijk maken.

Maar als ik de reacties mag geloven, zijn die klanten er een beetje verlegen mee. Is het niet een beetje goedkoop van Jumbo om zo reclame te maken en ons de winkel in te lokken met de gedachte dat we door te kopen en te besteden ook anderen laten meedelen? En ademt het hele spotje niet een beetje teveel de sfeer van bedeling en aalmoes, iets van vroeger?

Participatiesamenleving

Of verbeeldt de Jumboreclame misschien ook de moderne participatiesamenleving? Daarin moeten we immers ook voor elkaar zorgen en kunnen we dat niet meer aan de overheid overlaten. Die kan vanwege alle bezuinigingen echt niet meer alles voor iedereen regelen. Je kunt daar bedenkingen bij hebben, maar er zit ook een goede kant aan.

Het is ons dit jaar langs alle kanten ingehamerd, dat we moeten zorgen voor onze fysiek en geestelijk kwetsbare ouders, dat buren op ons een beroep mogen doen als ze even een extra handje nodig hebben. En misschien past het in dat plaatje ook wel dat we ons direct bekommeren om daklozen en illegalen.

En het is toch wel mooi als we anderen op zo’n simpele manier kunnen laten meedelen. Ongeveer net zo simpel als een petitie op internet aanvinken voor homorechten in Oeganda. En als we bij Serious Request een plaatje aanvragen voor vrouwen in verre landen, waarom dan niet ook iets doen voor de daklozen in eigen land. Door te doen wat we toch al gewend zijn te doen (boodschappen), kunnen we iemand anders een fijne kerst bezorgen. Zo simpel kan goed doen zijn.

De participatiesamenleving maakt ons onzeker over de grenzen van verantwoordelijkheden. Waar houdt die van onszelf op en waar neemt de staat het over? Belasting betalen blijkt niet meer voldoende te zijn om ervoor te zorgen - anoniem en via het systeem van overheid en welzijn - dat de sociale noden worden opgelost.

Liefde

In de encycliek Deus Caritas Est schrijftemeritus paus Benedictus: “Zelfs de meest rechtvaardige samenleving heeft liefde nodig.” Benedictus maakt zo de verwarring nog groter: blijkbaar is caritas niet alleen maar een aanvulling op wat de samenleving niet regelt, het is iets dat nodig blijft zelfs als de samenleving alles goed heeft geregeld. De samenleving heeft het nodig dat we ons direct en tastbaar om elkaar bekommeren en zorg hebben voor de ander. Een samenleving wordt zielloos als we zorg en omzien naar elkaar alleen regelen via instituties, belastingen, regelingen en subsidies. Caritas is zo fundamenteel dat het nooit overbodig wordt: de volmaakt rechtvaardige samenleving kan niet zonder.

Daarmee komt de participatiesamenleving en het bezorgen van een fijne kerst aan daklozen in een ander licht te staan. Ons meedoen en meehelpen is misschien niet alleen het vullen van de gaten die de samenleving (blijkbaar) laat vallen. Er is meer aan de hand. In een verzorgingshuis in Gouda vonden de familieleden het in grote meerderheid heel vanzelfsprekend dat op hun bijdrage in de zorg voor hun ouders gerekend werd. In een andere instelling voor zorgbehoevende kinderen ontstond op een ouderavond een fundamentele discussie naar aanleiding van een opmerking van een moeder die zei “Ik ben voor jullie met mijn dochter naar de tandarts geweest.”  Hoezo voor jullie? Welke zorg draag je als ouder over aan een zorginstelling? Welke zorg houd je zelf?

Heilzame onzekerheid

Politici en bestuurders spreken niet graag over moraliteit of over deugdzaamheid. Dat zijn oude woorden. Ze praten graag over rechten en plichten en over geld. De taal van het recht en de taal van het geld zijn de mantels geworden waarmee we de kwetsbare waarheid van liefde en zorg en morele verantwoordelijkheid omhullen.

De onzekerheid die de participatiesamenleving oproept, lijkt me een heilzame onzekerheid. Het is goed dat we niet meer precies de scheidslijnen weten van zorgverantwoordelijkheid en omzien naar elkaar. Wat mij betreft mag die onzekerheid nog wel even duren.  Jumbo’s kerstcampagne is geen nieuwe grens. Het is vooral de erkenning dat de grenzen aan het schuiven zijn. Dat voelen we allemaal.

 »Lees ook andere artikelen van René Grotenhuis