Moet het ergste nog komen?

Is het zorgelijk gesteld met het mensdom, zoals René Grotenhuis laatst stelde in zijn column De ‘vernegering’ van de mens. Of is al die aandacht voor het zorgwekkende óók een vertekening van de werkelijkheid door de selectieve, sensatiebeluste media(consumenten)? Lisette Thooft is gefascineerd door iets anders. We worden overheerst door het inperkende denken in delen in plaats van door het creatieve denken in gehelen. Maar er is hoop: het beste moet nog komen.

Door Lisette Thooft

“Steeds vaker kijken we naar de mens als object, als een ding dat je kunt gebruiken,” schrijft René Grootenhuis in zijn column ‘De vernegering van de mens.’ De mens is steeds minder subject, we zijn steeds vaker ontevreden… Kortom er is ook hier een zorgwekkende ontwikkeling aan de gang, een van de vele zorgwekkende ontwikkelingen.

Het doet me denken aan een stuk dat ik ooit las, jaren geleden, in het vakblad voor journalisten dat toen nog gewoon ‘De Journalist’ heette. De kop was: ‘Het is erg en het wordt steeds erger’. De schrijver betoogde dat journalisten doorgaans op zoek zijn naar zorgwekkende ontwikkelingen, anders vinden ze een onderwerp niet de moeite waard om over te schrijven. De teneur moet zijn: het is erg en het wordt steeds erger. En als iets eigenlijk helemaal niet steeds erger wordt, dan schrijven ze toch dat het wel steeds erger wordt.

Huiselijk geweld

Niet lang geleden trof ik een prachtig voorbeeld in een krant. De kop was: ‘Steeds meer meldingen van huiselijk geweld.’ In het artikel bleek dat huiselijk geweld zelf op z’n retour is, maar dat de meldingsbereidheid van de slachtoffers toeneemt. Er had dus ook kunnen staan: ‘Steeds minder huiselijk geweld’. Je kunt zelfs een oorzakelijk verband vermoeden: ‘Steeds minder huiselijk geweld door toenemende aangifte-bereidheid.’ Steeds meer potentiële slachtoffers pikken het niet meer en daarom houden steeds meer potentiële daders hun poten thuis. Maar daarmee trek je geen lezers. Is dat sensatiezucht? Ach… Het wordt ook wel verklaard vanuit ons reptielenbrein, dat voortdurend de omgeving scant of er gevaar dreigt. Gevaar is interessant. Veiligheid niet.

Ik vraag me af of het echt zo is dat mensen vroeger minder werden geïnstrumentaliseerd… Is geweld niet de meest flagrante vorm van instrumentalisering? Als ik jou niet als mens zie maar als ding, kan ik je slaan, opeten, tot slaaf maken of uitroeien. En geweld neemt af, niet toe. Lees bijvoorbeeld eens het boek van Steven Pinker, Ons betere ik, waarin hij met cijfers aantoont dat dit al duizenden jaren lang de trend is, in de hele wereld. Het is nogal een dikke pil maar hij heeft zijn punt samengevat in een indrukwekkende presentatie

Deeltjesdenken

Wat is er dan wel aan de hand? Ik ben erg enthousiast over de Britse psychiater Iain McGilchrist met zijn verhaal over rechter- en linkerhersenhelft. Ook zijn boek The Master and his Emissary is een behoorlijke kluif, maar ook van hem is er op internet van alles te vinden dat snel behapbaar is, zoals deze animatie:

Het komt erop neer dat onze linkerhersenhelft altijd op zoek is naar wat bekend is, naar protocollen, systemen en regels, terwijl de rechterhersenhelft openstaat voor het nieuwe, het irrationele, het onbekende en dus ook het spirituele. Links zit het deeltjes-denken: alles is materie, ook het geloof in God is een kwestie van cellen in het fysieke brein, en voor alle ziekten kun je een pil bedenken. Rechts denkt in gehelen: er is veel meer dan alleen materie, we zijn onderdeel van een ontzagwekkend mysterieus geheel en alles daarbinnen is relatief.

In wezen zou rechts de baas moeten zijn en links de dienaar, stelt McGilchrist, maar het is andersom: het linkerhersenhelft-denken is op dit moment in de hele Westerse cultuur dominant. En dat maakt onze samenleving zo materialistisch, zo protocollerig, zo regelig, zo instrumentaliseerderig.

Ongelooflijk creatief

Ik interviewde hem per telefoon en hij bleek een ‘hoopvolle pessimist’ zoals hij dat zelf noemde. “Het gaat heel slecht, maar ik ben toch hoopvol omdat wij mensen nou eenmaal ongelooflijk creatief blijken te zijn als het erop aankomt. En ik zie op mijn reizen door de wereld dat mensen overal genoeg hebben van het materialistische verhaal. Ze hunkeren naar iets dat complexer is, en rijker en bruikbaarder.”

Wat kunnen we dan doen, vroeg ik, om onze rechterhersenhelft wat meer te oefenen? Mediteren, antwoordde hij zonder aarzelen. “Het is de rechterhersenhelft waarin we aanwezig kunnen zijn zonder oordeel of hokjesdenken. Mindfulness blijkt netwerken in de rechterhersenhelft te stimuleren. Ik weet dat het mode is, mindfulness, maar daar is niets mis mee.” Sterker nog: dat is goed, en het wordt steeds beter.