Angst voor religie, angst voor het vreemde. Marinus van de Berg leest er over in de roman 'Spiegel spiegel, schouder' van de Deense schrijver Dorthe Nors. Denemarken is dit jaar Marinus' vakantiebestemming. Vakantie is ook een beetje het vreemde tegemoet gaan, een kloof overbruggen. En al krijgen sommigen jeuk van de zachte benadering van het vreemde, we moeten het met elkaar zien te redden in deze wereld.

Door Marinus van den Berg

Er zijn mensen die bang zijn voor alles wat met religie te maken heeft. Religie heel breed opgevat dan. Het hele gebied van het spirituele, waarzeggerij, het occulte, godsdienst, godsgeloof, sektes, georganiseerde godsdienst. Ze zijn bang voor iedereen en alles dat zich beroept op het onzichtbare, op een hogere macht. De vader van Sonja, hoofdpersoon in de Deense roman Spiegel spiegel schouder is zo iemand.  Hij wil dan ook niet dat zijn kinderen in een kerkgebouw komen of dat Sonja meegaat naar de zondagsschool van een vriendin. Ze doet het natuurlijk wel en raakt er zelfs even opgesloten.

Mij boeide de vraag wat nu de eigenlijke angst van haar vader is. Er zijn volop redenen om met wantrouwen te kijken naar alles wat zich als geloof presenteert. Ik las over een godsdienst-waanzinnig ouderpaar die werden vermist. Hun kinderen waren in veiligheid gebracht. Het was niet duidelijk of ze bij een sekte hoorden. Alle georganiseerde godsdiensten kennen wel sektarische trekken zonder een sekte genoemd te kunnen worden. Er komen nogal wat vreemde te verwerpen zaken aan het licht, ook al is dat niet typisch godsdienst eigen. Jeffrey Epstein kan er niets meer over vertellen na zijn zelfmoord.

Controle

Waakzaamheid is dus niet verkeerd en zelfs gewenst. In Naam van God en Allah en allerlei goden is er heel wat recht gepraat en geïnitieerd dat we als geweld moeten kwalificeren. Maar de angst van de vader van Sonja blijkt angst te zijn voor een werkelijkheid die hij niet kent. Hij wil controle houden op de werkelijkheid of nog juister gezegd op zijn werkelijkheid. Je zou kunnen zeggen dat hij een controlefreak is.

We leven in een tijd waarin steeds meer de vraag wordt gesteld: alles goed, alles onder controle. Als je alles onder controle hebt dan gaat het goed. Op de dag voor de vakantie controleer ik mijn 'niet vergeten lijstje': paspoort en noem maar op. Op vakantie gaan is een onbekend gebied ingaan met een ongekende werkelijkheid. Dit jaar is het Denemarken. Dat land zou meer vreemdelingenwantrouwen hebben dan wij, volgens Lotte Jensen in Trouw (2). Gaan naar het vreemde heeft altijd iets spannends. Je gaat vreemde anderen ontmoeten en tegenwoordig wordt je door buitenlandse zaken gewaarschuwd voor terrorisme. Nederlanders kunnen een doel zijn omdat ons land zich in de wereld inzet in vredestaken.

Met elkaar

“Wij hebben meer buitenland dan binnenland”, zei toenmalig minister Joseph Luns ooit. Maar we hebben hier vreemde boreale denkers en enkele van mijn vrienden zijn zeer bang voor hen. Ik wantrouw hem vooral. Wat hebben zij met de 'vreemde ander' voor als die niet een van 'ons' is, als die 'ander' anders leeft en gelooft? “We moeten het met elkaar doen”, zei de religieus opgevoede Ellen Deckwitz die indrukwekkend sprak tijdens de 15 augustusherdenking bij het Indië-moment in Den Haag. Ik geloof ook niet in een God die het voor ons doet en die ons van onze verantwoordelijkheid ontslaat.

Tegelijk maak ik een onderscheid tussen een angst die ons naar elkaar doet kijken als vijandige vreemdelingen en een angst die ik eerbiedwekkende angst noem. Die angst luistert, oordeelt niet te snel, wil de ander aankijken en leren kennen.

Jeuk

Vrijzinnig predikant Tom Mikkers zei op het festival Graceland dat hij jeuk kreeg van woorden als verbinden en overbruggen. Jeuk kan zeer pijnlijk zijn en soms is er wiet die helpt maar die mag je dan weer niet zelf kweken. Je zult maar huidziekte hebben.

De dochter van de vader in de Deense roman heeft op haar veertigste nog haar rijbewijs niet. Ik op mijn 72-ste ook niet en dat zal zo blijven. Ik stap morgen bij vrienden in de auto met alle vertrouwen maar we weten dat we niet alles onder controle hebben. We moeten het doen met elkaar en met vreemde anderen. In de vreemde ander kan zomaar die Ene vreemde ander zijn die me uitnodigt tot eerbied. Geloven jeukt eigenaardig naar een land dat ik niet ken.

-------------------------

• Dorthe Nors, Spiegel,spiegel schouder, Podium 2018, 174 blz., € 19,-
• Lotte Jensen: "Denemarken is xenofobischer dan Nederland", Trouw, 10 augustus 2019.
• Ellen Deckwitz in gesprek met Trouw, 15 augustus 2019.