Lofzang als medicijn

14 januari 2019

Uitgelicht:

VOORBIJ DE WAAN - In deze serie behandelen we de grote maatschappelijke kwesties van de komende jaren. De vraag op de achtergrond is steeds: wat zegt dit over de mens? Deze maand spreken we met Beatrice de Graaf. Ze schreef het boek Radicale verlossing, waarin ze sprak met terrorismeveroordeelden. Ze beschrijft daarin hoe sterk terroristen gedreven kunnen worden door een gevoel van tekort. Daarvan willen ze zich bevrijden. De Graaf: "Veel veroordeelden hebben een sterk gevoel voor recht en onrecht."
ISLAMITISCH FEMINISME - Amina Wadud is een icoon van het islamitisch feminisme. Dertig jaar geleden interpreteerde ze als een van de eersten de Koran vanuit het perspectief van een vrouw. Haar conclusie: het heilige boek van de islam heeft een boodschap van gendergelijkheid, eenheid en harmonie. Met haar baanbrekende werk is een veelkleurige beweging van islamitische feministen ontstaan. Wadud: "Ik wil de hegemonie van moslimmannen ontmantelen."
NIEUWE LEVENSWIJZEN - De westerse leefwijze vraagt veel van mensen en hun omgeving. Maar wat als je daar niet aan mee kunt of wilt doen? In de serie Nieuwe levenswijzen interviewt Janneke van der Veer mensen die het roer omgooiden en voor een andere weg kozen. Welke wijsheid ligt daarin besloten? Deze maand: schrijfster en journaliste Bregje Hofstede. Vorig jaar trok zij een radicale conclusie uit haar voortdurende slapeloosheid en verhuisde naar Midden-Frankrijk.
WAT KREEG JE MEE, WAT GEEF JE DOOR? - In de laatste aflevering uit de serie een gesprek met schrijver en historicus Manon Duintjer. Ze was zes jaar toen haar ouders gingen scheiden en haar vader begon te dolen in de wereld van goeroes en hindoeïstische goden. Ze dacht dat ze hem kwijt was. 25 jaar later schreef ze de roman We zijn verdwaald over hun vader-dochterband en de reis die ze samen maakten naar India.

Verder in dit nummer:

In 2003 richtte Ineke Visser een praktijk op voor sterven en rouw en ging werken in een hospice.
Deze zomer verscheen Alle problemen begonnen met Van Riebeeck – Wat Nederlanders niet weten over hun rol in Zuid-Afrika van Niels Posthumus. Wie was Jan van Riebeeck?
In de serie ‘Eigentijdse activisten’ een gesprek met Jonas Kooyman: “Je ziet steeds meer jonge mensen die aan de buitenkant een megasuccesvol leven hebben, maar tegelijkertijd een grote leegte ervaren.”
In de rubriek ‘Wijsgierig’ een gesprek met de 11-jarige Mare Leemreize: “Als er een grote onweersbui ontstaat, zijn er mensen die denken dat het een soort teken is. Ik denk dan vooral: ja, die bui was al voorspeld."
Wilma Hartogsveld bezoekt maandelijks een van de iconische stadskerken in Nederland om te achterhalen of deze de toekomst hebben.
In de serie ‘Christelijke waarden en seculiere cultuur’ een gesprek met psychiater Frank Koerselman, die te boek staat als de enige seculiere arts die in principe tegen euthanasie is. Hij put daarbij uit christelijke bron: "Het christendom heeft een relevant verhaal over lijden."
In de nieuwe rubriek 'Zin in werk' spreken we mensen over hoe ze hun werk verbinden met wie zij ten diepste zijn? Deze maand: Doretthe Janssens. Ze bespeelt historische dwarsfluiten, is hoofdvakdocent en doet ze vrijwilligerswerk in een hospice.
Politiek filosoof William E. Connolly is bij het grote publiek nog een onbekende. Politiek wordt volgens hem eerder door de onderbuik dan door rationele argumentaties gedreven.
Robert Arpots wilde ooit chirurg worden, maar werkt al zijn hele leven in de wereld van het boek. Na zijn pensionering kon hij de boeken niet achter zich laten en werd hij conservator van de omvangrijke bibliotheek van de norbertijnen van de Abdij van Berne in Heeswijk-Dinther (Noord-Brabant).
Peter Dullaert is pastor, antiquair, antiquaar, veilingmeester en taxateur van kunst en antiek, maar ook directeur van het klooster en bezinningsoord ‘Nieuw Sion’ in Diepenveen. Gaan God en antiek samen?
In de serie ‘Zinspeling’ een portret van schrijfster Aya Sabi, die met haar taal de wreedheid tot zwijgen brengt.
In de reeks ‘Paradijsvogels’ een portret van Klaasje van den Brink, beter bekend als Klazien ‘uut Zalk’, die als ‘kruidenvrouwtje’ te boek stond.
Filosofe en schrijfster Stine Jensen vertelt in de serie ‘Dichterbij’ over haar inspiratietekst.
Columns van Emma Voerman, Inge Bosscha en Dirk van de Glind.
Ook dit jaar organiseert Volzin weer een schrijfwedstrijd. Thema: ‘alles blijft hetzelfde’.

De odes van David Van Reybrouck zijn om te smullen, zegt Liesbeth Gijsbers. Zijn boek is een ode aan de ode, een lofzang op het prijzen. En dat kan werkelijk over alles gaan: van liefde tot littekens, van David Bowie tot een vergeten zangeres. En gelukkig is er veel om te bejubelen en te bezingen. Goed voor de ziel ook: "Je wordt er opmerkzamer, enthousiaster, gretiger en dankbaarder van."

Door Liesbeth Gijsbers

David van Reybrouck kende ik vooral als boeiend spreker/verteller, onder andere door zijn optredens als gast bij dwdd of als een van de VPRO-zomergasten (2014). Met de auteur/dichter/essayist had ik tot op heden nog geen kennis gemaakt. (Zijn bestseller Congo: een geschiedenis (2010), waarmee hij onder andere de Ako Literatuurprijs won, staat al een paar jaar geduldig te wachten in de boekenkast.)

Korte lofprijzingen

Eind vorig jaar kwam hier gelukkig verandering in, dankzij Odes, een verzameling korte lofprijzingen van zijn hand over zeer uiteenlopende onderwerpen. De odes zagen eerder (2015-2018) het licht bij De Correspondent, een alternatieve nieuwssite die zichzelf afficheert als ‘medicijn tegen de waan van de dag’. Van Reybrouck is hier de ‘correspondent lof’, lees ik op de site, ‘want journalistiek moet behalve kritisch ook lyrisch durven zijn’.

En medicinaal dát zijn ze, deze subtiel geïllustreerde pareltjes, stijlvol bijeen- en uitgebracht door De Bezige Bij. Matthijs van Nieuwkerk vroeg Van Reybrouck in dwdd waarom hij deze blijmoedige tak van journalistiek toch zo graag bedrijft. Omdat we in deze tijd en wereld nood hebben aan iets positiefs, daar kwam zijn antwoord op neer. Want de journalistiek biedt te veel van het tegenovergestelde. Alleen sportjournalisten willen nog weleens ongegeneerd uit hun dak gaan van verrukking, de rest pruimt meestal zuur. Heb je bijvoorbeeld een politiek verslaggever weleens enthousiast een nieuwe wet zien begroeten?

Ik moest hartelijk lachen en herkende de nood, ook in mezelf. En wat hij voorlas uit zijn boek smaakte onmiddellijk naar meer.

Om te smullen

Ik vind Van Reybroucks Odes om te smullen. Ze kunnen werkelijk over álles gaan: van troost, mislukking, moed of spijt tot Joost Zwagerman, Arvo Pärt, Anna Teresa De Keersmaeker en Kofi Annan. Van een ode aan de ex, de ongeboren kroost of een stille liefde tot aan littekens, de stationsrestauratie of een bierviltje. En van de muzikale genialiteit van beroemdheden als Cohen of Bowie, tot een vergeten hit van een vergeten zangeres, die evenwel Van Reybroucks hart weet "open te scheuren" en hem doet "janken om dit machteloze gepruts dat leven heet". Niets lijkt te groot of te klein om er in het korte bestek van enkele bladzijden een hymne aan te wijden. En er valt dus godzijdank – mits je daar zoals David oog voor hebt – dagelijks nog van alles te bejubelen en te bezingen.

Van Reybrouck bedrijft deze kunst meestal in proza, een enkele keer in dichtvorm. Zijn odes zijn boeiend en diepzinnig, en vaak humoristisch of diepontroerend. Neem bijvoorbeeld zijn ‘Ode aan de Moed’, over de in 1900 geboren Pools-Joodse Raphael Lemkin. Ik had nog nooit van deze man gehoord, en dat is niet gek want de meeste mensen waren hem bij zijn leven al vergeten; op zijn begrafenis in 1959 waren slechts zeven mensen aanwezig. Toch hebben we veel aan hem te danken, leer ik nu van Van Reybrouck. Lemkin vond ooit het woord ‘genocide’ uit, en maakte er zijn levenswerk van om volkerenmoord op te nemen in het internationale strafrecht. Toen hem dat in 1948 uiteindelijk lukte – de Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide werd dankzij Lemkins niet aflatende inzet het eerste door de Verenigde Naties aangenomen mensenrechtenverdrag – zochten journalisten hem die dag op in het VN-gebouw. Maar Lemkin was nergens te bekennen. Pas uren later vonden ze hem terug, in zijn eentje, in de al donkere congreszaal waar hij "zat te wenen alsof zijn hart zou breken. Hij vroeg om alleen gelaten te worden." Diep ontroerend, en geweldig dat Van Reybrouck deze volkomen onzelfzuchtige man zeventig jaar na dato alsnog met een ode in het licht zet.

Dankbaarder

In zijn nawoord tipt de auteur zijn lezers dat hij iedereen het schrijven van odes kan aanbevelen: ‘Je wordt er opmerkzamer, enthousiaster, gretiger en dankbaarder van. Ode aan de ode, kortom.’

Ik tip daar graag aan toe dat ik iedereen kan aanbevelen zijn Odes te lezen. Of cadeau te geven. Omdat ze je stuk voor stuk goed doen en altijd achterlaten met een brede, gezonde grijns op je snoet.

[box type="shadow"]

David Van Reysbrouck (1971) studeerde filosofie en archeologie, en schrijft non-fictie, theaterteksten en poëzie. In 2010 verscheen Congo: een geschiedenis, een boek dat werd overladen met prijzen. Odes, David van Reybrouck, 208 blz., hardcover € 24,99, met illustraties van Tzenko, uitgeverij De Bezige Bij, Amsterdam, november 2018.