"Het lijdensverhaal van Maria onder het kruis kon ik niet anders zien dan het verhaal van de moeders die in Somalië en Zuid-Sudan machteloos moeten toezien hoe hun kinderen sterven door ondervoeding en uitdroging", zegt René Grotenhuis. Het christelijke lijdensverhaal laat veel perspectieven toe. Bijzonder aan de christelijke traditie is dat ze uiteindelijk steeds de verleiding heeft weten te weerstaan om het goddelijke en het menselijke tegen elkaar uit te spelen. Het zijn twee kanten van de ene werkelijkheid. Godgeloof maakt het menselijke niet minder menselijk en andersom.

Door René Grotenhuis

De afgelopen twee passiezondagen gebruikte ik voor het Stabat Mater (waarin het lijden van Maria centraal staat) en voor de Matthaeus passie van Bach. Vanavond zal ik ook The Passion niet overslaan. Drie muzikale gebeurtenissen die in weerwil van afnemende betrokkenheid een blijvende belangstelling genieten. De Matthaeus is inmiddels hard op weg om haast nationaal erfgoed te worden en de jaarlijkse uitvoering van het Stabat Mater in Oirschot wordt gerekend tot ‘de culturele infrastructuur van Brabant’. En the Passion heeft zich in een paar jaar tot een vast programmaonderdeel gemaakt. De netmanager van NPO 1 weet al wat op Witte Donderdag op zijn zender wordt geprogrammeerd.

Niet religieus

Muzikanten die aan deze uitvoeringen meewerken hebben niet zelden de behoefte om expliciet te maken dat zij niet religieus of gelovig zijn, maar het gewoon mooi en aansprekend vinden. Het lijkt alsof ze bij voorbaat niet betrokken willen zijn bij een gelovige interpretatie van het verhaal, dat je daarmee niet bij ze moet aankomen. Bij the Passion verduidelijken populaire artiesten die een rol van Jezus, Judas of Maria Magdalena op zich nemen dat ze het een mooi en aansprekend verhaal vinden van vriendschap, verraad, verdriet. Dat, zeggen ze, is een verhaal van alle tijden.

Datzelfde geldt ook voor het Stabat Mater. De uitvoering van dit jaar was drie dagen na de landelijke actie van Giro555 voor hongerend Afrika en ik kon niet anders dan in het verhaal van Maria onder het kruis het verhaal te zien van de moeders die in Somalië en Zuid-Sudan machteloos moeten toezien hoe hun kinderen sterven door ondervoeding en uitdroging.

Niet zo goed raad

Omgekeerd weten kerken niet zo goed raad met deze aandacht voor het lijden en sterven van Christus in een niet-religieuze context. Ik herinner me dat een pastor niet goed wist wat hij aan moest met het initiatief van zijn jeugdkoor om met Goede Vrijdag The Passion ten gehore te brengen. In kerkelijke kring is the Passion al gauw een van zijn echte (gelovige) betekenis ontdane versie van het lijdensverhaal.

Verlegenheid

Zo legt deze week de verlegenheid bloot die er in de samenleving is over religie en geloof. Van twee kanten is er behoefte om domeinen van elkaar af te grenzen: het verhaal als menselijk verhaal moet gescheiden worden van het gelovig verhaal. Anders voelen we ons oncomfortabel bij het verhaal en bij de muziek. In die lijn van denken zijn God en mens, het goddelijke en het menselijke in een zero-sum game verwikkeld: alles wat op het conto van God wordt geschreven gaat ten kosten van de mens. En omgekeerd: als het alleen een menselijk verhaal is gaat dat ten koste van God. Het verhaal van het lijden moet dan ontdaan worden van zijn gelovige boodschap om verteld en gezongen te kunnen worden.

Verschillende lenzen

Wat als we, van zowel seculiere als kerkelijk-gelovige kant, zouden ophouden die twee domeinen van elkaar af te grenzen, als we uit het zero-sum game zouden stappen. Wie het lijdensverhaal leest, kan er heel veel verschillende lenzen op richten. Je kunt het lezen als een politiek verhaal over machtsverhoudingen tussen Pilatus, Herodus en het religieuze establishment. Je kunt het lezen als een sociologisch verhaal over vriendschap en verraad en populistische volksmennerij. Je kunt het lezen als een verhaal over sociale rituelen. Je kunt het lezen als een psychologisch verhaal over hoe iemand met zijn lot omgaat en het aanvaardt. Je kunt het ook lezen als een religieus verhaal over hoe iemand zijn leven gelovig interpreteert als verbonden met zijn God.

Niet uit elkaar te halen werkelijkheid

Die verschillende manieren van kijken hebben betrekking op hetzelfde verhaal, zitten in dat verhaal opgesloten. Het is de veelheid van perspectieven die het verhaal rijker maken en er diepgang aan geven. Het gelovige perspectief kunnen we nooit losmaken uit alle andere perspectieven van het verhaal. Dat is de verwarrende consequentie van de menswording. In de geschiedenis van het christendom zijn er steeds stromingen geweest die probeerde om het geestelijk/goddelijke los te maken van het menselijke, om onderscheid te maken tussen het menselijke verhaal van Jezus en het goddelijke verhaal van de Zoon van God. Die verleiding is altijd weerstaan. De consequentie daarvan is dat we moeten leven met een niet uit elkaar te halen werkelijkheid van het dooreen lopen van het goddelijke en het menselijke verhaal. Juist in dat door elkaar lopen van het tijdloze verhaal van mensen en van God zit de kracht van Matthaeus, Stabat Mater en the Passion.

 »Lees ook andere artikelen van René Grotenhuis

Lees hier verwant artikel over Stabat Mater