De Beweging van Barmhartigheid bestaat in december 25 jaar. Het ontstaan van deze religieuze lekenbeweging staat niet op zichzelf. Zij is één van de initiatieven, die rond de laatste eeuwwisseling van de grond kwamen in reactie op het sterk teruglopend kloosterleven in West-Europa.

Door Theo van de Kerkhof

Centraal in de missie van de beweging staan de woorden barmhartigheid, compassie en mededogen, woorden die van belang zijn bij het “actief meewerken aan een mooiere en betere wereld”. Op 16 december 2023 viert de lekenbeweging, die zich laat inspireren door de spiritualiteit van de Fraters van Tilburg, haar 25-jarig bestaan.

Erfgenamen

De Beweging van Barmhartigheid staat niet op zichzelf. Zij is een van de verschillende spirituele lekengroeperingen die zich eind jaren negentig aandiende als erfgenamen van het verdwijnende religieuze leven in Nederland.

‘Sterven of werven?’ was in die tijd een gevleugelde uitdrukking binnen de religieuze wereld, naar de titel van een boek van broeder Theo Sponselee.

Omdat werven er veelal niet inzat of weinig effect sorteerde, betekende de leuze in feite: zie onder ogen wat er aan de hand is. Het religieuze leven in West-Europa loopt op zijn laatste benen. De gedachte was dat wie het onvermijdelijke accepteert, beter kan omgaan met de omstandigheden.

Toch was de uiteindelijk conclusie van Sponselee  niet het afgeven van een doodsbericht. Kauwend op het dilemma opende zich een derde weg. Buiten de traditionele vormen en de gevestigde institutioneel-kerkelijke kaders dienden zich nieuwe mogelijkheden aan.  Laten we de oude vormen en kaders loslaten en het leven omarmen, zo schreef Sponselee. Het oude loslaten is niet hetzelfde als alle idealen opgeven. Maar hoe geef je het religieuze kloosterideaal dan een nieuwe vorm?

Als antwoord op die vraag ontstond op verschillende plaatsen min of meer gelijktijdig het idee van een lekenbeweging die zich verbond aan een religieuze orde of congregatie.

Eigenstandige organisatie

Op zichzelf was het verschijnsel van de lekenbewegingen niet nieuw. Er bestonden en bestaan  van oudsher al verbanden van leken die, buiten het klooster levend, zich verbinden met het religieuze ideaal. De derde orde binnen de franciscaanse familie is daar een voorbeeld van, evenals de benedictijnse oblaten, of de associés bij de Montfortanen, om er slechts enkele te noemen.

Nieuw aan de hedendaagse lekenbewegingen echter is dat zij voor een eigenstandige organisatie kozen, onafhankelijk van het religieuze instituut waarmee men geassocieerd is. Bij de traditionele lekengroeperingen gaat de aansturing en spirituele continuïteit uit van de moederorganisatie. Maar wat als moeder op sterven ligt?

Zo ontstonden de nieuwe lekenbewegingen als parallelle organisaties, met individuele  leden, in verbondenheid met een specifieke religieuze kloostertraditie.

Iedere beweging heeft zijn eigen sfeer en mate van betrokkenheid. Het lidmaatschap kan variëren van donateur tot geprofeste lekenreligieus. Naast de Beweging van Barmhartigheid zijn daar onder meer: Scala, gelieerd aan de redemptoristen, de Dominicaanse Lekengemeenschap Nederland, de Franciscaanse Beweging (met een voorgeschiedenis in de Franciscaanse Samenwerking), de Karmelbeweging, etc. (Voor meer informatie over nieuwe vormen van religieus leven zie: Konferentie Nederlandse Religieuzen).

Menselijke aandacht

Het jubileumprogramma van de Beweging van Barmhartigheid omvat onder meer de themadag ‘Van compassie tot kunst’, op zondag 8 oktober 2023. Op zaterdag 16 december  vindt de eigenlijke jubileumviering plaats met een programma in het teken van ‘Compassie op de agenda blijven zetten’. In 2024 hoopt de beweging een filmfestival rond het thema compassie te organiseren.

Op haar website brengt de beweging mensen in beeld die in de afgelopen 25 jaar iets bijzonders hebben gedaan rond de barmhartigheid, zoals met filosoof, schrijver en spiritueel leraar Hein Stufkens. Hij vertelt over zijn ‘tante non’ die in Utrecht in een ziekenhuis werkte. “Haar werk, waarvoor ze overigens niet werd betaald, bestond eruit dat ze soms nachtenlang naast iemands bed zat te waken en te bidden. Die menselijke aandacht is zó helpend en heilzaam; dát is barmhartigheid. Gewoon aanwezig zijn bij het lijden van je medemens.”