Paus Franciscus heeft 2021 uitgeroepen tot het jaar van de heilige Jozef, vader van Jezus en partner van Maria. In een apostolische brief beschrijft Franciscus zeven eigenschappen van Jozef: Geliefd; teder en liefhebbend; gehoorzaam; aanvaardend; creatief en moedig; werkend; levend in de schaduw.  Alle eigenschappen die om meditatie en gesprek vragen, vindt Marinus van den Berg.

Door Marinus van den Berg

Paus Franciscus blijft verrassen. Hij brengt het gewone leven en de gewone mens steeds weer in de aandacht. 'Gewoon' is niet gewoontjes maar heeft van doen met wonen. In Enschede is een klooster met de naam de Wonne. Daar kunnen mensen die tijdelijk niet thuis kunnen wonen onderdak vinden.

Jozefjaar

De paus verraste eind vorig jaar door 2021 uit te roepen tot Jozefjaar, en zo de vader van Jezus en partner van Maria uit de schaduw te halen. Jozef die verlegen reageerde op de zwangerschap van Maria maar bleef, lijkt een mens aan de zijkant.

De heilige Jozef, beeld van Bruno Walpoth

Dat is ook de indruk die je krijgt als je de abdijkerk van de Benedictijnenkerk in het Duitse Munsterland Gerleve bezoekt. Daar staat een opmerkelijk beeld van Jozef vooraan in de rechterzijde, gemaakt door Bruno Walpoth. Hij ziet eruit als een jongeman en houdt een witte duif in zijn handen. Hij draagt een groenachtig lichte trui en een rok die doet denken aan de pij van een monnik. Hij is blootvoets. Staat op een verhoog van een zijaltaar, maar maakt een beweging alsof hij je met enkele treden tegemoet wil komen. “Dit beeld dwingt je niet op de knieën”, schrijft de abt pater Marcel Albert.

Ingehouden zien

Vanaf de eerste keer dat ik dit beeld zag, heb ik het in mijn hart gesloten als het meest aansprekende beeld van Jozef dat ik ooit zag. In de brochure die de abdij heeft uitgegeven staan details die zijn ogen, zijn kijken, zijn ingehouden zien en ook zijn voeten tonen. Een wijze van zien die direct uitnodigt tot vertrouwen. In deze Jozefabdij staat in het trappenhuis nog een ander beeld van Jozef, gemaakt door broeder Joseph Helling in 2004. Hier zit Jozef op een bankje met een van zijn handen achter zijn rechteroor. Nu vallen zijn grote oren op. De luisterende Jozef met grote open oren. Anders dan het beeld van Bruno Walpoth in de kerk, maar ook indrukwekkend.

Beide beelden maken me nieuwsgierig naar andere beelden van Jozef die verrassen en anders zijn dan de bekende gekleurde gipsbeelden. Eind vorig jaar zag ik in de parochiekerk van Heeten bij Raalte een houten Jozefbeeld dat ook afweek van de gebruikelijke beelden. Het stond bijna weggestopt in de doopkapel van deze kerk waar ook veel te zien is en die ook goed onderhouden is.

Geen nostalgische heimwee

De paus zet met zijn brief en initiatief het licht op een persoon wiens eigenschappen het meer dan waard zijn om onderhouden te worden. Geen nostalgische heimwee, maar als een thuiskomen in het hier en nu waarin je kunt wonen. De paus beschrijft in zijn brief zeven eigenschappen van Jozef: Geliefd; teder en liefhebbend; gehoorzaam; aanvaardend; creatief en moedig; werkend; levend in de schaduw. Al die eigenschappen vragen om meditatie en gesprek om hun betekenis levendig te laten zijn.

Kleine Zusters van de Heilige Joseph

Veel van die eigenschappen vond ik ook terug in de gesprekken met zusters van de bijna 150 jaar bestaande congregatie van 'De Kleine Zusters van de Heilige Joseph', gesticht door Jozef Savelberg, die geïnspireerd was door Franciscus van Assisi. De Kleine Zusters van de Heilige Joseph oftewel 'Zusters van Op de Berg' beheren een bijzonder museum in Heerlen waar de congregatie begon. In 2019 mocht ik op hun vraag werken aan een geestelijk testament, allereerst bestemd voor de zusters in Indonesië, Kenia, Oeganda en China. Uitgeverij Adveniat heeft het met verstillende zwart-witfoto’s van Peter Beemsterboer op 11 februari het licht doen zien, tijdens een bijzondere presentatie in het moederhuis te Heerlen. Gabrielle Dorren beschreef de geschiedenis van de congregatie in Met de minsten der mijnen.

Gewone mensen

De paus heeft zijn initiatief genomen in het jaar van de pandemie waarin juist het werk van gewone mensen op niet sensationele applausplaatsen, zoals medewerkers in de schoonmaak, de verpleging en verzorging, zo belangrijk bleek. Dat er een historisch dieptepunt is als het gaat om uitval door ziekte in zorg- en verpleegcentra en de thuiszorg is schrijnend. Het duidt op de noodzaak van plaatsen en mensen die kunnen luisteren, veilig vertrouwen wekken en innerlijke rust uitstralen. Meer klappen met open handen. Meer luisteren naar het fluisteren.

Het benieuwt mij of er onder de lezers ook zijn die beelden van Jozef kennen die inspireren. We hopen op een tijd waarin een expositie overwogen zou kunnen worden. Misschien wel in het museum van de kleine zusters van de heilige Joseph in Heerlen.

---------------------------

Het Jozefjaar ging dinsdag 8 december van start met de publicatie van een apostolische brief van paus Franciscus, Patris Corde (Met een Vaderhart). Het jaar wordt op 8 december 2021 afgesloten.

Meer informatie over Bruno Walpoth, zie: walpoth.com

Het geestelijk testament van de Kleine Zusters van de Heilige Joseph verscheen bij Adveniat in Baarn.

Gabrielle Dorren, Met de minsten der mijnen, geschiedenis van de Kleine Zusters van de H. Joseph, Uitgeverij Verloren (2013).