Het vroege werk van Johannes Vermeer 'Christus in het huis van Martha en Maria' is onderdeel van de actuele overzichtstentoonstelling over Vermeer in het Amsterdamse Rijksmuseum. Tegenover deze vrij traditionele interpretatie van het evangelieverhaal plaatst Eric Corsius een originelere kijk, die opmerkelijk genoeg past bij de innerlijke houding die het werk van Vermeer bij hem oproept.
Door Eric Corsius
Dit vroege werk van de Delftse meester Jan Vermeer (1632-1675) is vrijwel het enige met een expliciet religieus onderwerp. In vergelijking met zijn andere werken is het ook opvallend groot. We zijn getuige van Jezus’ bezoek bij de zussen Marta en Maria van Nazareth (Lucas 10). Marta slooft zich uit, terwijl Maria werkeloos aan de lippen van de meester hangt. Jezus wijst de workaholic Marta terecht en geeft een pluim aan Maria, die de boel de boel laat.
De teder-trefzekere hand van Vermeer is onmiddellijk te herkennen, al is het schilderij qua compositie nog redelijk conventioneel en statisch. Met de piramidale opbouw en de centrale, dominante positie van Jezus als leraar nam de opkomende schilder weinig risico’s, noch qua vorm, noch qua inhoud. In genialiteit en originaliteit zou hij zichzelf later nog overtreffen. Sommige tijdgenoten waren gedurfder, zoals Velazquez die het leergesprek tussen Jezus en Maria naar de achtergrond plaatste en Marta op de voorgrond.
De renaissanceschilder Campi zag in de scene zelfs de aanleiding, om er een imposant portret van de keukenprinses Marta aan te wijden, omgeven door een uitbundig keukenstilleven.
Traditioneel
Vermeer lijkt zich aan te sluiten bij de traditionele duiding van het verhaal. Maria werd hierin door Jezus op een voetstuk geplaatst als het toonbeeld van de contemplatieve gelovige, die het Woord Gods vóór en boven alles plaatst. De bezige bij Marta werd in contrast hiermee als een activiste weggezet, die de spirituele waarden veronachtzaamde. Misschien lag hierin de reden, dat Vermeer een voorkeur had voor dit onderwerp en er een werk aan wijdde? Was hij niet de meester van het beschouwende en introverte? Meer voor de hand ligt echter de ontnuchterende hypothese, dat Vermeer het doek in opdracht schilderde en het thema kreeg voorgeschoteld. Het zou ook het relatief inspiratieloze karakter van het werk verklaren.
Er kunnen wel vragen worden gesteld bij de genoemde interpretatie van het verhaal uit Lucas 10 – en vooral bij de conclusie, dat hier de staf wordt gebroken over activisme ten gunste van een beschouwend leven. Maria wordt inderdaad geprezen voor het feit, dat ze de juiste prioriteit stelt. Maar waarin bestaat die prioriteit? Die bestaat erin, dat zij luistert naar Jezus’ woorden. Ze hangt aan zijn lippen. Ze vergaapt zich echter niet aan hem. Ze wil van hem leren, niet in extase raken.
Prioriteiten
Wat kwam er dan wel van Jezus’ lippen op dat moment? Dat wordt er niet bij gezegd door Lucas. We kunnen dat wellicht afleiden uit datgene wat er voorafging en wat er volgt. Op de vertelling volgt Jezus’ oproep tot zorgeloos gebed en Lucas’ kernachtige versie van het Onze Vader, het gebed om de komst van Gods Koninkrijk. Wat er vóór het bezoek aan de zussen gebeurde is echter nog interessanter. Het is de ontmoeting met de wetgeleerde, die Jezus vraagt, waarop het in het leven aankomt. Ook in de dialoog die dan volgt gaat het om het stellen van prioriteiten. En we kennen het antwoord. Jezus geeft dit antwoord in de vorm van een parabel, de parabel van de barmhartige Samaritaan. Waar het in het leven op aankomt, is mededogen en barmhartigheid. Punt.
Innerlijke houding
Misschien heeft Jezus wel hierover met Maria gesproken: over mededogen en barmhartigheid jegens de naasten en over het biddend nabij brengen van het rijk Gods. Dat is dan in elk geval geen veroordeling van zogenaamd ‘activisme’ en geen pleidooi voor contemplatie als doel in zichzelf. Het is wel een oproep, om af en toe een pas op de plaats te maken en na te denken over de prioriteiten die we stellen.
Merkwaardig genoeg, brengen de op het wezenlijke geconcentreerde werken van Jan Vermeer mij altijd precies in die innerlijke houding.
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
