Tijdens en vlak na de campagne voor de Amerikaanse presidentsverkiezing beklaagde Erik Borgman zich erover dat vrijwel niemand in Nederland aandacht besteedde aan het feit dat Joe Biden katholiek is. Afgelopen maandag was hij echter blij met die geringe aandacht. De speech van Biden voor de Amerikaanse televisie over de situatie in Afghanistan waar de Taliban in recordtempo het land hebben overgenomen, liet van Bidens katholieke achtergrond niets zien.

Door Erik Borgman

Ik was geschokt bij het horen van speech die de Amerikaanse president Joe Biden maandag 16 augustus hield naar aanleiding van de situatie in Afghanistan. Hij pleegde verraad aan de katholieke traditie waar hij in andere omstandigheden een beroep op doet. Het katholieke denken over oorlog legt de nadruk op de slachtoffers. Is er voldoende oog voor wat hun overkomt? Is er de nodige moeite gedaan hen te beschermen? Biden repte in zijn toespraak met geen woord over de Afghanen en de effecten van het optreden van de Amerikanen op hun leven. Hun lijden werd geframed als pijnlijk voor de Amerikanen die zich voor hen hadden ingezet.

Biden beschuldigde de Afghaanse soldaten verkapt van lafheid door te zeggen dat Amerikanen hun land niet kunnen beschermen als zij zelf en hun leger niet bereid waren dit te doen. Geen woord over de tienduizenden Afghaanse oorlogsslachtoffers, ook onder de militairen. Geen woord over de corruptie van de Afghaanse overheid die de Amerikanen in het leven hadden geroepen en in stand gehouden. Geen woord ook over het Afghaanse gevoel gebruikt en in de steek gelaten te zijn, een speelbal van westerse belangen.

In plaats van dit alles hamerde Biden erop dat de Amerikanen niet eindeloos in Afghanistan kunnen blijven en dat een langere militaire aanwezigheid de problemen niet had opgelost. Helemaal waar. Maar daar had de vraag moeten beginnen: wat te doen?

Zondaar

Het Amerikaanse jezuïetentijdschrift America greep het terugtrekken van de westerse troepen aan om terug te kijken op de manier waarop het blad sinds 2001 over de Amerikaanse interventie in Afghanistan geschreven had. Ik las de artikelen met bewondering voor alle nuance.

Ik werd echter vooral getroffen door een getuigenis van de verder onbekende Amerikaanse Afghanistan-veteraan Peter Lucier uit 2019. Alleen al de kop is opmerkelijk: "Als soldaat werd van mij gehouden vanwege mijn zonden, nu moet ik mij ervan bekeren" (As a soldier I was loved for my sins. Now I must repent for them).

In de taal van zijn katholieke geloof bekent Lucier vrijmoedig hoe hij als soldaat geloofde in de Afghanistan-missie, hoe hij genoot van de solidariteit en de camaraderie, van de macht en de mogelijkheid anderen te laten doen wat hij en zijn kameraden wilden, en hoe hij zelfs gebeden had om voor de goede zaak te mogen doden. Hoogmoed en vreugde in het doen van kwaad, ziet hij achteraf. Niettemin, zo schrijft Lucier, kostte het hem op dat moment grote moeite om te beseffen dat hij een zondaar was.

Geliefd

Eenmaal thuis ging hij dat echter ten volle inzien – dat door zijn in de oorlog aangeleerde opstelling zijn huwelijk uit elkaar viel, was daarbij een belangrijke factor. Nu kostte het hem moeite zich te realiseren dat hij als zondaar niettemin door God bemind werd. Hij zou nooit genoeg kunnen doen om goed te maken wat hij en zijn kameraden in Afghanistan fout hadden gedaan. Hij zou altijd in de schuld blijven staan bij hen, en daarmee bij de wereld en bij God. Toch hield God van hem en was God bereid hem te vergeven, zo hield de katholieke traditie hem voor.

Lucier vindt het ongemakkelijk dat militairen overal in de Amerikaanse samenleving geprezen worden en bedankt omdat zij hun leven inzetten om hun land en zijn burgers te beschermen. Geliefd, maar om de verkeerde reden. Het verbindt hem naar zijn zeggen steeds weer met zijn zonde en zijn schuld.

Hiermee geeft hij op zich al een bijzonder geluid af. Vaak wordt beweerd dat de legitimiteit betwijfelen van wat militairen in opdracht van hun land gedaan hebben, een vorm van verraad zou zijn. Lucier zegt het tegenovergestelde. Blijven vasthouden aan de zin ervan maakt het hun moeilijker om werkelijk afstand te nemen van het kwaad dat mede door hen heeft plaatsgevonden.

Kwaad

Want oorlog is hoe dan ook een kwaad, zelfs als het onder gegeven omstandigheden het minste kwaad zou zijn. Waarachtige liefde drukt zich dan niet uit in pogingen het kwaad met de mantel der liefde te bedekken, maar in een werkelijke confrontatie ermee, zoals in het geval van Nederland in de omgang met zijn slavernijverleden, met het optreden van Nederlandse militairen in Indonesië, tot en met de verwerking van het debacle van Srebrenica: dit suggereert een totaal andere benadering.

Lucier maakt uiteindelijk zichtbaar dat de katholieke traditie van belijdenis, berouw en boete nog altijd mogelijkheden biedt om kwaad en schuld te verwerken. Het begint met belijden: toegeven en benoemen wat er gebeurt is en niet had mogen gebeuren. Kwaad wordt niet verslagen door het te bagatelliseren, maar door het ernstig te nemen – dit is de belangrijkste blinde vlek van Biden in zijn toespraak van afgelopen maandag.

Spijt en boete

Vervolgens dient het kwaad ook werkelijk betreurd te worden. De pijn en de spijt moeten worden gevoeld en doorleefd: berouw. Dit is iets heel anders dan het gebeurde ‘een plaats geven’ om ‘verder te kunnen’. Het is toegeven dat het nooit een plaats kan krijgen, dat het geen plaats verdient. Het is er, maar zou er niet moeten zijn. Dan kan de ontdekking dat er iets anders mogelijk is dan verdergaan in het spoor van het kwaad een vorm zijn van boete en herstel.

In het kader van een re-integratietraject voor veteranen werd Lucier docent Engels op een middelbare school. Door zo het leven en de opbouw van de gemeenschap te dienen, stelt hij iets tegenover de afbraak ervan en ontdekt hij dat hij opnieuw aan de kant van het goede kan staan. Dat maakt het kwaad niet goed, maar bevrijdt hem uit de gevangenschap erin. Dat is precies wat de speech van Biden niet deed. Die brak niet met het kwaad, maar rechtvaardigde het door erop te wijzen dat het in dienst staat van een groter goed: het beëindigen van de Amerikaanse aanwezigheid in Afghanistan. Maar doelen heiligen de middelen niet!

Geliefde zondaars

Het grondmysterie is voor Lucier dat wij zondaars zijn, maar tegelijkertijd door God geliefd. Zoals een mysterie betaamd is dit uiteindelijk onbegrijpelijk: wij leven van wat ondenkbaar is, maar niettemin werkelijk. Lucier heeft wat mij betreft gelijk: alleen daar is hoop te vinden en niet in de eindeloze zelfrechtvaardiging in de lijn van Biden. Hij was dood en is weer levend geworden, zegt de vader in Jezus’ parabel van de verloren zoon, hij was verloren en is weer teruggevonden (Lucas 15,32). Met minder kunnen wij niet toe.

------------------------------------------------

Het artikel van Peter Lucier is hier te vinden: https://www.americamagazine.org/faith/2019/05/17/soldier-i-was-loved-my-sins-now-i-must-repent-them.