Bidden helpt niet, bidden helpt. Luister naar verhalen, zing, hijs een vlag, schrijf, geef. Doseer het nieuws, kijk niet weg. Laat je niet murw maken, kom samen, verzet je zinnen, weet je gedragen. Blijf niet ter zijde.
Door Marinus van den Berg
Je wilt iets doen. Je kunt niets. Je kunt geld storten. Je kunt koorleden mobiliseren om Dona Nobis Pacem te zingen zoals in Berlijn en Enschede gebeurde. Je kunt de Oekraïense vlag zegenen en boven de kathedraal hijsen zoals de monnik-bisschop van Gent deed. Je kunt daar ook vragen over hebben, zoals Erik Borgman in zijn recente column. Je kunt een gebedssamenkomst organiseren, maar “doe wat”, hoorde ik iemand zeggen. Je kunt bidden. Bidden helpt niet, maar helpt wel. Je kunt onderdak aanbieden maar niet iedereen kan dat.
De dag voor ik 75 werd is het begonnen. Het mag geen oorlog heten, wordt een vredesmissie genoemd. In de dagen die volgen spreek ik meerderen die kind waren toen die vorige oorlog begon. “Mijn vader was 4, toen zijn vader werd ontvoerd”, vertelt een vrouw. “We komen uit Putten! Mijn vader is alleen gestorven in het ziekenhuis. Hij was heel angstig. Hij wilde nooit praten over de dood van zijn vader." Een ander vertelde dat er een Duitse soldaat bij hun in huis was: “Ik leerde zwijgen. Praten was gevaarlijk.” De echtgenote van een covidpatiënt die weken is coma was en nu revalideert, komt uit de Oekraïne. Ze is steeds meer in paniek.
Ik luister naar de oorlogsherinneringen van toen die weer opleven in wie het meemaakten. “Ik was met mijn moeder in het Jappenkamp”, vertelt weer een ander. Is dat misschien mijn taak in deze tijd: luisteren. Huub Buijssen noemt het in zijn nieuwe boek over troost als eerste. (2) Maar ook bidden. Elke dag het onze vader, door een Oekraïens koor gezongen, beluisteren. Maar ook teksten schrijven en lezen zoals De oorlog heeft geen vrouwengezicht van Svetlana Alexijevitsj. Het verbindt me met de mensen nu in oorlogen. (3)
De theoloog Martien Brinkman schreef Hoe mijn God veranderde. (4) Dat kan ook tot een ander bidden leiden. Theoloog en tekstdichter Andries Govaert mijdt het liefst hoofdletters en de mannelijke aanspreking (zie ook interview met Govaart). (5) Bidden verbindt en kan rust geven. Het geeft adem als angst de adem bedreigt. Neemt niet alle angst weg. Meerderen vertellen: "Ik kijk beperkt naar de televisie. Ik kan al die beelden alsmaar weer niet verdragen." Als ik soms denk wat ik ook van anderen hier hoor - “Rotterdam zal toch niet weer...” “We zijn hier een kwetsbaar gebied,” zegt een buurman - grijpt het me aan.
Op de dagen met zon kijk ik naar de machtige (wat mij betreft) fascinerende skyline met de Erasmusbrug en al die woon- en kantoortorens. De nieuwe stad en dan ineens beelden uit Oekraïense steden. “Heer ontferm U, Kyrie eleison”, verzucht ik. Ja toch maar Heer. Het Magnificat (Luc. 1,46-55) is me dierbaarder dan ooit: de machten redden het niet, "machtigen haalt Hij omlaag van hun troon."
Op de achtste dag van de oorlog reis ik naar Meppel voor een lezing voor doopsgezinden en remonstranten. We openen met stilte en denken aan de slachtoffers... Enkelen vertellen van de tijd dat ze kind waren hier of in Nederlands Indië en de oorlog losbrak. We hebben allemaal het zelfde: we willen er niets steeds aan denken, we lezen niet alles, kijken niet de hele dag naar de televisie en toch is het er steeds weer. Dat benoemen verbindt. De werken van Arvo Pärt worden me in deze dagen steeds dierbaarder. Ik voel me gedragen en omarmd. Je wilt iets wezenlijks doen. Ik weet niet wat. Ik had naar een bijeenkomst met burgemeester Aboutaleb gewild, bij het beeld van Zadkine, De verwoeste stad, maar een oude man is gestorven. Zijn dochter vraagt nu voorrang om een waardig afscheid voor te bereiden. Dat wat te velen daar missen in verwoeste steden. Daar waar nu massagraven zijn!
Blijf niet terzijde
Blijf niet terzijde
Zing en bid mee met de mensen daar
Verbind je in je hart met mensen ver weg
Hun gezichten en hun kapotte huizen op ons netvlies
Kyrie eleison
Blijf niet ter zijde
Bid en geef steun waar je kunt steunen
Zing van het licht dat wint in deze nachtmerrie
Laat je niet murw maken
Kyrie eleison
Blijf niet terzijde
Zing en bid mee als de bommen vallen
Verbind je met de mensen in de schuilkelders
Bid als je niet weet hoe te bidden
Onze Vader (otche nas) onferm je over de Oekraïne
Blijf niet terzijde
“all we sing: give peace a chance”
- Huub Buijssen, De vijf talen van troost. Als je niet weet wat je moet zeggen, maar wel graag iemand wil steunen of zelf steun wil krijgen, Spectrum, 2022
- Svetlana Alexijevitsj, De oorlog heeft geen vrouwengezicht, De Bezige Bij 2016
- Brinkman, Hoe mijn God veranderde, Kokboekencentrum 2022
- Andries Govaert, De weg die goed doet, liederen en gesprek met De Bezieling
