Hoe kun je onder moeilijke omstandigheden je waardigheid behouden? Daar gaat het om in ‘Kees de jongen’, het favoriete boek van dominicanes Holkje van der Veer (1960). “Dit is een boek dat echt tot het Nederlandse culturele erfgoed behoort én het is actueel nu honderdduizenden kinderen op of onder de armoedegrens moeten leven.”
Door Cees Veltman
“Ik ben niet zo met de Bijbel opgegroeid, waarschijnlijk omdat ik thuis doopsgezind, vrijzinnig, ben opgevoed. De Bijbel vonden mijn ouders minder geschikt voor kinderen, wat te moeilijk, en ik ging naar een openbare school. We gingen wel naar de kerk en dat was in ons Amsterdamse milieu vrij bijzonder. Toen ik een jaar of 14 was, heb ik de Bijbel uit de kast met spullen die niet voor de kinderen waren, van mijn ouders gepakt, toen ze een keer niet thuis waren. Daarna heb ik ontdekt dat de Bijbel helemaal niet zo moeilijk is. Ik ben zelf ook doopsgezind geweest, wat me aanmoedigde om pacifistisch, politiek actief en maatschappelijk betrokken te zijn. Nu ben ik rooms-katholiek en sinds 1996 zuster, dominicanes. Ook voor de Dominicanenorde is gerechtigheid een betekenisvol begrip.
Kees de jongen is het eerste waar ik aan denk als ik mijn favoriete boek moet noemen. Het is het laatste boek dat me is voorgelezen, door de docent Nederlands op de middelbare school. Het sprak me als geboren Amsterdammer erg aan. Ik heb er veel van geleerd, bijvoorbeeld wat armoede doet met mensen. Kees verliest zijn vader, diens winkel moet dicht, ze moeten verhuizen naar De Pijp, er komt inwoning en moeder moet met een agentschap voor koffie en thee het gezin financieel overeind houden. Kees houdt zich overeind met zijn dromen en is ervan overtuigd dat hij grootse dingen gaat doen. Tegelijk probeert hij zijn moeder zoveel mogelijk te helpen, bijvoorbeeld met boodschappen doen. Dat deed hij met zijn beroemd geworden ‘zwembadpas’, voorovergebogen om sneller te kunnen rennen.
Dromen
Het gaat er in het boek om hoe je je waardigheid als mens kunt behouden onder moeilijke omstandigheden en hoe fantasie daar een rol in speelt. Dat is nog steeds actueel. Mensen kunnen onverwacht in een armoedeval terecht komen omdat ze plotseling ziek worden – zoals de vader van Kees – in de WW terecht komen of afgekeurd worden voor werk. Er hoeft maar iets te gebeuren en je hele gezin staat op stelten. Dat is heel ingrijpend. Het boek heeft mijn passie voor sociale gerechtigheid gevoed.
Waarom zou het mij nou zo aangesproken hebben? Ik had een fysieke beperking (syndroom van Marfan, red.) - hoewel ik die lang niet eens als een beperking zag - maar ik kreeg wel het idee mee: ondanks mijn situatie ga ik er ook wat van maken. Dromen heb ik altijd gedaan – net als Kees. Het is belangrijk niet bij de pakken neer te gaan zitten maar vooruit te blijven kijken. ‘Die Gedanken sind frei’, dus je maakt in je eigen gedachtewereld je toekomst. Ik heb ook van alles willen worden, ballerina bijvoorbeeld of iets met muziek en theater. Die dromen en gedachten helpen je vooruit. Uiteindelijk heb ik gekozen voor de sociale academie, cultureel werk, vanuit de gedachte: hoe kunnen we samen als wijk en stad het leven beter maken?”
Schulden
Op televisie was er onlangs een serie over mensen die met schulden kampen. Schulden maken heel nerveus en maken mensen kleiner dan ze zijn. Je ziet ook hoe kinderen eronder lijden, al nemen kinderen hun eigen situatie als vanzelfsprekend en zeggen onderzoekers dat zij daar minder onder lijden dan volwassenen denken. Dan heb je boeken nodig en verhalen van anderen om je wereld groter te maken. Kees vindt het verschrikkelijk als hij in een oude jas moet lopen. Dat de mensen zijn armoe ook kunnen zien. Hoe meer hij droomt van die ene dure postzegel of die stoere jas met mooie schoenen, hoe meer je als lezer inziet dat zijn leven het tegenovergestelde is, met veel tegenslagen.
Kees de jongen speelt tijdens het eind van de negentiende eeuw toen nieuwe wijken werden gebouwd, zoals De Pijp. Maar de huizen waren veel te klein voor de grote gezinnen van toen. Het verhaal leert je naar je eigen stad te kijken, naar mogelijkheden voor beter wonen. Het is nog steeds een actueel onderwerp. In Utrecht zijn laatst sociale woningen voor een appel en een ei verkocht aan Aziatische investeerders die straks huizen duur gaan verkopen terwijl er juist een grote behoefte aan sociale woningbouw is. Zo jaag je mensen de stad uit.
Waarom gewoon zijn?
Van Theo Thijssen vind ik het knap hoe volwassen hij een 12-jarige als Kees heeft gemaakt, een persoonlijkheid die alles deed voor zijn moeder en broers en zussen. Er is discussie of Kees een gewone jongen was of een bijzondere jongen, maar ik vind elk kind bijzonder, uniek. Waarom zouden we gewoon moeten zijn? Thijssen liet zien dat je als volwassene niet het leven van een kind moet invullen, maar naar hen moet kijken en luisteren. Van kinderen kunnen we veerkracht leren. Ik doe vrijwilligerswerk op het Dominicus College voor kinderen met een fysieke beperking. Het is heerlijk om te zien hoe zij zich ongestoord en zonder tijdsdruk kunnen ontwikkelen en hoe trots ze zijn gewoon havo en vwo te kunnen volgen. Je ziet hoe belangrijk de schooltijd voor ze is. Dat houdt hun leven gaande.
Hoe ingrijpend moet het vroeger zijn geweest als kinderen van school moesten om bij te verdienen voor het gezin, zoals Kees. Ik heb zelf genoeg tijd gehad om naar school te gaan en om te studeren. Mijn generatie kon vaak nog schuldeloos studeren, maar dat is er nu niet meer bij. Ook voor het mbo moet je nu al betalen. Nu zien we dat honderdduizenden kinderen op of onder de armoedegrens moeten leven, een schandaal. Mede daarom voel ik me verwant aan GroenLinks, maar er zijn soms ook andere zaken in je leven dan sociaaleconomische vragen. Daarom voel ik me ook thuis bij de ChristenUnie omdat in die partij meer wordt nagedacht over ethische vragen bij het begin en het einde van het leven waarmee ook mensen met aangeboren afwijkingen geconfronteerd worden. De discussie rond ‘voltooid leven’ is ook voor mijzelf relevant geworden. Ik ben bang dat sommigen de mogelijkheden tot levensbeëindiging te veel willen oprekken. Ik gruwel van het idee dat mensen met het Downsyndroom geen leven mogen hebben.
Goed leven
In Kees de Jongen komt het geloof niet voor. Thijssen was socialist en atheïst waarschijnlijk. Mijn familie steunde de SDAP en de PvdA. Voor mij maakt het allemaal geen verschil als het erom gaat het leven voor mensen beter te maken. De christelijke wereld is voor mij daarin niet anders dan de socialistische wereld. Vanuit de kerk krijg je verhalen, poëzie en rituelen mee, maar uiteindelijk gaat het erom hoe we met elkaar een samenleving kunnen creëren waarin het voor iedereen echt goed leven is.”
Slotregels van Kees de jongen:
“En weldra was het hem alsof hij muziek hoorde. Blijde, schallende muziek, een juichende mars was het, die in hem klonk. En de mensen die hem voorbijgingen, wisten niet dat daar een jongen ging, die alles zou kunnen, nu hij eenmaal begonnen was; dachten dat het maar zo’n gewone jongen was, een jongen nog zonder geschiedenis, een jongen die daar zomaar liep..”
--------
Theo Thijssen, Kees de jongen, Rainbow BV (oorspronkelijke uitgave: 1923), 373 blz., € 8,-.
Holkje van der Veer is dominicanes, agoge en theologe. Zij schreef de boeken: Verlangen als antwoord, Ten Have (2013), 184 blz., € 17,-. In dit boek vertelt ze over haar verlangen naar God en verbinding met anderen, haar strijd met een ernstige aandoening én over het gedachtegoed van Dominicus, dat zij ook goed in onze tijd vindt passen. En: Veerkracht, Berne Media (2016), 144 blz., € 16,95: "Je wordt geboren met het Marfan syndroom, je ontvangt een wat lang en slungelachtig lichaam. Hoe ga je om met kwetsbaarheid en de littekens die je opdoet? Maar vooral hoe groei je als vrouw naar een eigen lifestyle."
www.human.nl/schuldig/over-schuldig.html
Maak meer verhalen mogelijk met een donatie
