Het drama van Srebrenica is Nederlandse geschiedenis, benadrukt Marinus van den Berg. 11 juli aanstaande is het precies 26 jaar geleden dat daar de grootste genocide sinds de Tweede Wereldoorlog plaatsvond. Vijfentwintig bijna allen Bosnische jongeren willen graag hun verhaal vertellen. Zij hebben zich laten fotograferen door de vermaarde fotografe Robin de Puy. Hun portretten en statements zijn levensgroot te zien (tot 18 juli) op het Wilhelminaplein in Rotterdam.
Door Marinus van den Berg
Op 11 juli 1995 voltrok zich het drama van Srebrenica. 8372 mannen en jongens werden in koelen bloede vermoord. De grootste genocide na de Tweede Wereldoorlog. Voor mij was het een ver van mijn bed gebeuren. Ik volgde het nieuws maar het bleef gaan om een oorlog ver weg, zoals zoveel oorlogen. Oorlogen in en buiten Europa.
Stem
Dat wordt anders als je in contact komt met overlevenden, vaak vluchtelingen. Als je hun stem hoort. Hun gezicht ziet. Als je hoort hoe die verre oorlog in de intimiteit van hun leven, gezin, relaties, vriendschappen, buurt, familie, huwelijk hen heeft geraakt. Het zijn vaak verhalen die je voorstellingsvermogen overstijgen. Het zijn verhalen waar je van weg wilt kijken.
De mensen die deze verhalen met zich meedragen 'verzwijgen' vaak de verschrikkelijkste details. Niet alleen om zichzelf te sparen maar ook om jou te sparen. Terwijl ze naar woorden zoeken om het onvoorstelbare te vertellen tasten ze met hun ogen jouw gezicht en jouw ogen af en horen ze je kleine (non-)verbale reacties. Zonder dat je het merkt of wilt, kun je een rem zetten op hun verhaal en bijdragen aan zelfcensuur.
Deze verhalen vertellen in een land waar je veiligheid zocht en vond, waar je nu woont – ik mijd het woord gastvrij – kan extra moeilijk zijn als ook de rol van dit land in die oorlog ter sprake komt: het onvermogen om te beschermen.
In de voorbije jaren ontmoette ik mensen die in hun ziel beschadigd zijn door wat een vredesmissie heette. Ik ontmoette mensen die naar hier gekomen zijn. Enkelen ontmoette ik op plaatsen waar ik werkte. Ik leerde dat je niet zomaar naar hun verhalen kunt vragen. Het vraagt om fijngevoeligheid, oordeelloos en geweldloos inluisteren. Tegelijk vragen deze verhalen erom serieus beluisterd te worden. Een luisteren dat erkent.
Verzwijgen
Er leven steeds meer mensen uit die verre oorlogen onder ons. Ik denk ook aan de Molukken, Korea en Chili, Argentinië, Irak en Iran. Landen waar door dictatuur zoveel mensenrechten onder de voet werden gelopen. Velen leven hier een bijna onopvallend migrantenbestaan. Worden soms zelfs profiteurs genoemd en krijgen alsmaar de vraag waar ze vandaan komen en of ze nog terug zullen keren. Velen hebben familie en vrienden daar! Ze proberen zich, zoals we dat wensen, aan te passen, maar dat aanpassen kan leiden tot een verzwijgen van wat gezegd moet worden.
Het gaat om verhalen die de vraag stellen of we ervan kunnen leren en wat we er van willen leren? Ook voor onszelf. Wie naar hun verhalen luistert, beseft dat wat onze vaderlandse geschiedenis heet niet losgemaakt en losgesneden kan worden van wat de buitenlandse geschiedenis heet. We zijn geen eiland. De discussie over de Gouden Koets en de aandacht voor de geschiedenis van de slavernij in Amsterdamse musea onderstrepen dat. Het is een pijnlijke discussie. Wie wij nu zijn is niet los te zien van wie we waren en wie we worden.
Levensgrootte portretten
Ik zou u die dit leest willen uitnodigen om naar Rotterdam te komen, naar het Wilhelminaplein. U neemt als u met het ov reist tram 20, 23 of 25 vanaf het Centraal Station en stapt uit op het Wilhelminaplein. U kunt ook de metro nemen. Dan zult u op het Wilhelminaplein 25 levensgrootte portretten zien van jonge vrouwen en jongemannen.
Het zijn bijna allemaal Bosnische jongeren die van hun verhaal hebben willen vertellen en zich hebben laten fotograferen door de vermaarde fotografe Robin de Puy. “Srebenica is Nederlandse Geschiedenis” heet de campagne die wil dat 11 juli zoals 4 mei een Nationale Herdenkingsdag wordt. Bijna dagelijks tijdens mijn ommetje passeer ik het Indiëmonument aan de Boompjes en het Joods Kindermonument aan de Stieltjesstraat. Sta er vaak even stil. Nu is er dit tijdelijke levensgrootte monument op grote panelen aan het water .
Het maakt mijn ommetje tot een ommegang. Het opent mij de ogen voor wat ik liever op afstand houd. Voorbije oorlogen komen eerder dichterbij dan dat ze voorbij gaan. Het collectief Bosnian Girl wil de bewustwording vergroten. Tot 18 juli zal dit Monument op het Wilhelminaplein te zien zijn. Herinneren en luisteren naar herinneringen is een vorm van recht doen en ook een zaak van politiek belang. De statements van deze 25 jongeren die onder de portretten te lezen zijn maken veel indruk op me. Alle moeite waard om er tijd voor te nemen. Het gaat om Nederlandse geschiedenis waarvan alle verhalen recht moet worden gedaan.
------------------------------------------------------
Meer:
Zie ook: npo3.nl/brandpuntplus/srebrenica-nederlandse-geschiedenis
Zie ook: de film Quo Vadis, Aida
(Foto's: Marinus van den Berg)
Trakteer de redactie op een kopje koffie
