Erik Borgman is onder de indruk van de spirituele houding waarmee twee vooraanstaande Amerikaanse religieuzen  problemen, mislukkingen en teleurstellingen tegemoet treden. Ten overstaan van impasses  grijpen zij niet direct naar actie en verbeterplannen, maar blijven zij stilstaan bij wat de impasse hen te zeggen heeft, om daaruit moed en inspiratie te putten. "Walking willingly is zuster Simones motto. Gewillig gaan waar je blijkt gezonden te worden."

Door Erik Borgman

In 2015, aan het begin van mijn boek Waar blijft de kerk, signaleerde ik de opmerkelijke stap van de Amerikaanse zuster Nancy Sylvester. Zuster Nancy was in 2000 voorzitster van de conferentie van hogere oversten van vrouwelijke religieuzen in de Verenigde Staten, de Leadership Conference of Women Religious. Zij gaf niet alleen toe dat ze niet wist hoe het verder moest met haar organisatie, met het religieuze leven, met haar eigen geloof en met de kerk. Zij stond ook uitvoerig stil bij haar gevoel in een impasse te zijn terechtgekomen.

Impasse

Nancy Sylvester zag dat de strijd voor sociale gerechtigheid en kerkelijke vernieuwing, waaraan zij decennialang al haar krachten had gegeven, was vastgelopen. De vernieuwing in de kerk stagneerde volgens haar, en wat ooit bereikt was, leek te worden teruggedraaid. Met de zwakkeren in de Amerikaanse samenleving ging het in haar visie alleen maar slechter in plaats van beter. Ondanks alle inzet voor de vrede was haar land bezig zich voor te bereiden op een nieuwe oorlog. En vrijwel alle orden en congregaties van religieuzen vergrijsden en trokken nauwelijks nog jonge mensen aan.

Zuster Nancy verwoordde het allemaal in een toespraak voor haar organisatie. Haar ervaringen en gevoelens werden door andere zusters breed herkend. De uitkomst was dat zij samen een programma startten, niet om de gesignaleerde impasse zo snel mogelijk te overwinnen en weer gemotiveerd aan het werk te gaan, maar om te onderzoeken wat zich in de impasse eigenlijk meldde. Wat moest er klaarblijkelijk gezien, gehoord en doorleefd worden?

Het wonder gebeurde. Wat in eerste instantie duisternis had geleken, vormde zich voor de betrokkenen langzamerhand om tot de aankondiging van een nieuwe morgen. Zij kregen oog voor nieuwe perspectieven, ontdekten nieuwe taken en doorzagen problematische aspecten van hun vroegere activisme. Voor wie de impasse aanging, bleek zij een ‘smeltkroes voor verandering’ te zijn. Dat was de titel van het boek dat over dit hele proces verscheen: Crucible for Change (San Antonio 2004).

Gods Geest

Ik wil Nancy Sylvester presenteren als voorbeeld van hoe we in Nederland met de situatie van de kerk om zouden kunnen gaan. Ik heb enkele jaren ervaring met een poging een lokale gemeenschap om te vormen tot een open spiritueel centrum en ik weet hoe moeilijk het is om vrij te worden van gewoonten, dagelijkse zorgen, heersende beelden van succes en van wat goed en wat nodig is, van teleurstelling, scepsis en oude pijn, et cetera. Het moeilijkste is misschien wel om het er over eens te worden dat dit alles nodig is. Dat stil zitten en goed kijken en luisteren wat zich aandient, geen verloren tijd is.

Na ruim vijf maanden coronacrisis ben ik er meer dan ooit van overtuigd dat zuster Nancy ons de juiste weg wijst. Het heeft geen zin om zoveel mogelijk te proberen door te gaan alsof er niets aan de hand is. We moeten de situatie waarin wij ons bevinden onder ogen zien om er achter te komen wat die van ons vraagt, ook al is die situatie nog zo lastig en op het eerste gezicht ontmoedigend. Hoe spreekt hier Heilige Geest? Als we niets horen, moeten we niet maar iets gaan doen, maar langer kijken en luisteren.

Dus: niet onze zwakheid ontlopen, maar weten dat daarin onze sterkte ligt. Ik schreef daarover een artikel in een boek dat uitgeverij Adveniat afgelopen week officieel uitbracht: Kerk in tijden van corona. Diagnose, dilemma, duurzame toekomst. Vervolgens las ik dit weekend een inspirerend boek, getiteld A Nun on the Bus van een andere Amerikaanse zuster, Simone Campbell, dat in het verlengde ligt van dat van Nancy Sylvester.

Sociale gerechtigheid

De context: op 18 april 2012 publiceerde de Congregatie van de Geloofsleer een leerstellige beoordeling van of de Leadership Conference of Women Religious, de organisatie waar Nancy Sylvester in 2000 voorzitster was. De beoordeling was niet bepaald gunstig en dat was wereldnieuws. Het Vaticaanse document bracht onder meer als bezwaar in tegen de conferentie van vrouwelijke oversten dat deze zich weliswaar inzette voor sociale gerechtigheid in lijn met het katholiek sociaal denken, maar ten onrechte geen publiek standpunt innam in het debat over abortus en euthanasie in de Verenigde Staten.

Dit verwijt werd in het document van de Congregatie voor de Geloofsleer met name gericht aan het adres van NETWORK, een van de aangesloten organisaties. NETWORK lobbyde namens de vrouwelijke religieuzen in Washington voor een socialere wetgeving. De organisatie had zich, tegen de zin van de Amerikaanse bisschoppen, ingezet voor Obamacare, de zorgverzekering voor met name de armere Amerikanen. NETWORK spande zich eerst in om te zorgen dat er geen abortus gefinancierd werden met verzekeringsgeld en probeerde vervolgens katholieken, en met name de bisschoppen, ervan te overtuigen dat dit ook gelukt was. Ze werden door de meeste bisschoppen niet geloofd, maar de wet werd uiteindelijk wel aangenomen.

Heilige Geest

Door het document van de Congregatie voor de Geloofsleer kwam het werk van Amerikaanse zusters sterk in de belangstelling te staan. Er bleek veel sympathie voor, bij katholieken en niet-katholieken. Zuster Simone Campbell, de directrice van NETWORK, bad in lijn met de spiritualiteit van haar congregatie, de Sisters of Social Service, om bijstand van de Heilige Geest en mediteerde samen met anderen over wat hen nu te doen stond. Het resulteerde in het project Nuns on the Bus: een groep zusters toerde door de Verenigde Staten om hun sociaal werk breed onder de aandacht te brengen. Zij voerden tevens actie tegen dreigende bezuinigingen die vooral mensen zouden treffen die het in de crisis van dat moment toch al moeilijk hadden. Zuster Simone schreef over dit alles een boek, onder de titel A Nun on the Bus. Het boek verscheen in 2014, maar ik stuitte er pas onlangs op en wist de hand te leggen op een tweedehands exemplaar.

Gewillig gaan

Ik las het afgelopen weekend. Inspirerend vond ik het boek vooral omdat zuster Simone zich niet uit het veld liet slaan. Ze nam de situatie serieus, bad, en deed vervolgens wat zij samen met haar medezusters ontdekte dat goed en mogelijk was. Zij bleef daarbij trouw aan degenen die zij meenden te moeten dienen: de kwetsbaren wier moeizame en vaak tragische geschiedenissen doorgaans onzichtbaar blijven of schuil gaan achter de cijfers van de statistieken. Zij liet zich niet afleiden en terecht: op 16 april 2015 werden alle maatregelen tegen de vrouwelijke religieuzen teruggedraaid en had de voorzitster van de Leadership Conference of Women Religious een uitvoerig onderhoud met paus Franciscus.

Walking willingly is zuster Simones motto. Gewillig gaan waar je blijkt gezonden te worden. Ik hoop iets van haar bereidheid te cultiveren nu langzamerhand het nieuwe werkseizoen weer begint. Hopend dat de Heilige Geest van haar kant wijst waar te gaan.

----------------------------------

Simone Campbell / David Gibson, A Nun on the Bus: How All of Us Can Create Hope, Change, and Community, New York: HarperOne 2014.