Zwarte Piet, roet-Piet, bijt je niet vast in de traditionele (of nieuwe) vormen, vindt Lisette Thooft, maar kijk naar de essentie: Het Sinterklaasfeest is een soort ‘collectief verdichtsel’ dat elk jaar opnieuw tot leven wordt gewekt en in de loop der jaren transformeert. En die essentie? Sinterklaas en zijn helpers zijn afgezanten van de geestelijke wereld, die ons in de lange, donkere winternacht geestelijke geschenken brengen. “’s Nachts zijn we verbonden met een ons overstijgende werkelijkheid die ons gunstig gezind is en ons helpt op onze levensweg.”

Door Lisette Thooft

Wij vieren al jaren geen Sinterklaas meer en ik ben elk jaar weer opgelucht dat het niet hoeft. Het wordt er ook niet makkelijker op door al dat emotionele ge-zwartepiet van de laatste jaren. Natuurlijk is Zwarte Piet niet de Moorse knecht van een blanke bisschop en hoeft hij helemaal niet zwart te zijn. En om er roet-Piet van te maken, een Italiaans aandoend schoorsteenvegertje, lijkt me zo ongeveer de ene historische vergissing vervangen door de andere. De Italiaanse schoorsteenvegers wisten ooit een monopolie te vestigen in Nederland omdat ze met kinderen werkten, jongetjes die overigens helemaal niet door de schoorsteen moesten – daarvoor zijn de schoorstenen echt te smal – maar die wel werden uitgebuit.

Behaarde duivel

De Piet die Sint bij zich heeft, is een mix van oude symbolen. Wodan die op zijn vliegende paard Sleipnir door de hemel reed, had zwarte raven bij zich. In Tjechië viert men op 5 december de afdaling van een heilige uit de hemel, begeleid door een engel. Op Aarde worden ze opgewacht door een behaarde duivel met een rood gezicht en een paardenbeen. Gedrieën trekken ze langs de huizen om kinderen cadeaus te geven. Dat lees ik in het schitterende boekje Sinterklaas en het geheim van de nacht, door Pieter van der Ree. Het is meer een essay dan een boek, maar fijn geïllustreerd en bijzonder verhelderend.

Hij beschrijft hoe Sinterklaas een soort ‘collectief verdichtsel’ is dat elk jaar opnieuw tot leven wordt gewekt en in de loop der jaren transformeert. (Net zoals de Kerstman ooit uit Sinterklaas is voortgekomen, meegenomen door immigranten in Amerika.) Er zit een dieper motief achter het beeld van een mysterieuze afdaling in de nacht.

Collectief onderbewuste

Van der Ree is architect en hij schrijft dat hij al in zijn studietijd op zoek ging naar de essentie van het wonen. Door het bestuderen van dromen, gedichten, kindertekeningen en autobiografieën begreep hij dat een huis het symbool is voor ons lichaam. Het dak en de zolder staan voor het hoofd, de gevel verbeeldt het gezicht of de voorzijde en de kelder heeft te maken met wat zich in de buik afspeelt. Op een andere betekenislaag staat het huis voor ons innerlijk leven en staan de verdiepingen voor verschillende bewustzijnsniveaus, schrijft hij. Zo droomde de Zwitserse psychiater Carl Gustav Jung eens over een afdaling door een huis waarbij hij uiteindelijk in de kelder een prehistorische grot ontdekte. Deze droom leidde tot zijn ontdekking van het collectief onderbewuste, waarin oude symbolen die voor ons allemaal gelden, bewaard zijn gebleven.

Ons zelfbewustzijn woont in ons lichaam, stelt Van der Ree, zoals een mens woont in zijn huis.

Afgezanten van de geestelijke wereld

De schoorsteen is oorspronkelijk een rookgat boven de haard. Het verbond het huis met de hemel, die vroeger ook gezien werd als de woonplaats van geesten en goden. Sommige Indianenstammen riepen de geesten van hun voorouders op om door het rookgat af te dalen naar beneden. En zo moeten we Sinterklaas en zijn helpers ook zien: het zijn afgezanten van de geestelijke wereld, die ons in de lange, donkere winternacht geestelijke geschenken brengen.

In de winter zijn we meer naar binnen gekeerd dan in de zomer en in de rust en stilte van winter kunnen nieuwe impulsen, ideeën en inzichten geboren worden voor het komende jaar. “Het is wat dat betreft veelzeggend dat de geschenken die Sinterklaas en de Kerstman brengen in een schoen of sok worden gedaan en niet in een hoed of muts,” schrijft Van Ree. “Blijkbaar zijn ze niet voor het hoofd bedoeld, maar voor de levensweg.”

Buiten het bewustzijn om

De essentie van de nachtelijke geschenken is dat ze buiten het bewustzijn om tot ons komen. Wie kent niet de ervaring dat je wakker kunt worden met een helder inzicht, een nieuw idee of een ander gevoel over een probleem? Om het maar niet over voorspellende dromen te hebben, die te veel mensen kennen om ze weg te wuiven. En we zeggen niet voor niets dat we ergens een nachtje over willen slapen.

’s Nachts zijn we kennelijk verbonden met een ons overstijgende werkelijkheid die ons gunstig gezind is en ons helpt op onze levensweg. En dat vieren we elk jaar met een vrolijk, enigszins moralistisch getint feest.

Als ik de baas was, dan maakte ik van Sinterklaas en het geheim van de nacht verplicht leesvoer voor alle journalisten, talkshow-gastheren, kinderprogramma-makers, schooldocenten en VVD politici.

Pieter van der Ree, Sinterklaas en het geheim van de nacht, Christofoor, 64 blz., € 9,95.