“Edith Eger beschrijft hoe je geen gevangene hoeft te worden van je sombere gedachten na iets verschrikkelijks te hebben meegemaakt en hoe je uit je slachtofferschap kunt stappen. Daar hebben we allemaal wat aan”, zegt geestelijk verzorger Madelinde Krantz uit Warnsveld over haar favoriete boek ’Het geschenk’ van de Amerikaanse psycholoog en Holocaustoverlevende Edith Eger.

Door Cees Veltman

Edith Eger.

“Ik hou erg van boeken, zoals van Viktor Frankl, Emmanuel Levinas, Etty Hillesum en Édouard Louis. Het boek van Edith Eger, ‘Het geschenk’, vat veel ervan samen. Heel mooi vind ik hoe zij van het meest bizarre en verschrikkelijke iets vruchtbaars kan maken, niet alleen voor zichzelf maar voor iedereen. Ze is al 95 en haar lichaam is fragiel - in het kamp heeft ze haar rug gebroken - maar zij is nog steeds actief. Als ze spreekt voor een zaal, kun je een speld horen vallen. Haar woorden zijn wereldveranderend. Ze moet de Nobelprijs krijgen.

Ik ben rond mijn zestiende over de Holocaust gaan lezen. Ik vroeg me sowieso af: waarom doen mensen slechte dingen, maar vooral: hoe kun je zoiets verschrikkelijks overleven en mens blijven? De eerste schrijver die ik daarover las, was Viktor Frankl. Hij schreef over de zin van het bestaan. Hij was een soort mentor voor Eger. Wat zij meer doet dan hij, is zich realiseren dat het er niet zozeer om gaat wat je is overkomen, maar om hoe je daarmee omgaat, hoe je geen gevangene hoeft te worden van je gedachten. Blijf investeren in nieuwsgierigheid, adviseert zij, blijf verwonderd. Dat vind ik mooi. Daar hebben we allemaal wat aan.

Eger komt na de Holocaust weer tot leven, ver na haar veertigste ondanks alles wat zij heeft meegemaakt: haar ouders verloren en verdere familie en vrienden. Ze weet zich te bevrijden van gedachtes en trauma’s. Ze was 42 toen ze in Amerika als migrant afstudeerde in de psychologie, wat een moeilijke positie was. Tegelijk schaamde ze zich voor haar prestatie. Waarom had zij die kans wel gekregen en haar familie en vrienden niet? Dat is herkenbaar als je zoiets heftigs hebt meegemaakt. Zij weet het om te buigen naar positief denken. Ze stapt uit haar slachtofferschap. Je bent slachtoffer gemaakt, maar je bent het niet. Dat was een eyeopener voor haar.

Vergeven

Voor mij is het hoofdstuk over vergeven belangrijk. Ik was altijd in de veronderstelling dat je iedereen moest vergeven. Dat vond ik in sommige gevallen ingewikkeld. Zij zegt: je moet beginnen met jezelf vergeven dat je in een moeilijke situatie terecht bent gekomen. Daar had ik nooit over nagedacht, maar dat heeft me erg geholpen. Zij zegt: aan vergeven gaat boosheid vooraf. Daar moet je doorheen. Vergeven is niet iets softs, maar een strijd die je moet aangaan.

Ook wat ze schrijft over nalatenschap is prachtig. Wat wil je nalaten in deze wereld? Wat je dagelijks doet, is een vorm van nalaten. Als geestelijk verzorger in de revalidatie en de psychiatrie hoor ik fascinerende verhalen van mensen. De enorme veerkracht van mensen is verrassend. Het is zijn of niet zijn. Durf je er echt te zijn, niet bang te zijn om te groeien, jezelf te zijn en je talent in de wereld te zetten? Ik heb een hekel aan zelfhulpboeken die je een stappenplan geven om gelukkig te worden, maar haar stappenplan gaat dieper. Ze is er zelf het voorbeeld van hoe je kunt groeien om op vruchtbare grond te komen.

Sprankeling

Ik krijg op mijn werk onder anderen te maken met mensen die halfzijdig verlamd raken, niet meer kunnen lopen, niet meer naar huis terug kunnen. Mensen voor wie het leven zinloos lijkt te zijn geworden. Dan word ik ingeschakeld om hun verhaal te horen. Vaak komen we samen tot de conclusie dat je er mag zijn zoals je bent en wie je bent en dat alles oké is. Dat je mag worden wie je bent, om met de woorden van Nietzsche te spreken. Je hebt een ellendig leven, maar je kunt het ombuigen naar iets vruchtbaars. En als je niet verder kan, weet je zeker dat je niet verder kan. Maar het is opvallend dat mensen vaak na een week of drie toch weer sprankeling hebben. Dat vind ik mindblowing. De meeste mensen vinden dan toch in kleine dingen lichtpuntjes en moed om door te gaan. Ze willen er weer zijn voor hun omgeving. Dat lees ik in Egers boek. Zij luistert voor haar beroep naar de mensen die naar haar toe komen. Alleen al door te luisteren, doe je veel.

Mijn werk heeft raakvlakken met religie. Humanistiek is toch te menselijk, zeg maar. Er is zoveel wat we nog niet weten. We hebben zoveel onverklaarbare, grenzeloze wonderen om ons heen. Dat geldt evenzeer voor de kracht van mensen. Indrukwekkend. Je kunt er een lied over schrijven of een gedicht. Dan kom je misschien in de buurt van waar het om gaat in het leven. Dat niet weten, dat grenzeloos verwonderen, ook over de natuur, maakt mij, denk ik, een religieus mens, maar buiten de kaders. Onze kennis is immers beperkt, al meteen over wat goddelijk zou zijn. De verwondering geeft mij veel vertrouwen. Ik word er blij van te zien hoe Edith Eger haar leven leeft. Dat is een wonder.”

Edith Eva Eger, Het geschenk, Lev, 328 blz., 2018, € 17,50. Eerder schreef Eger over haar oorlogsherinneringen en kampervaringen in het boek De keuze.