De moordenaar van Peter R. de Vries zien we liefst als een buitenaards wezen, dat we zo snel mogelijk uit ons midden willen bannen. Maar de werkelijkheid ligt genuanceerder, betoogt René Grotenhuis. Geweld, zucht naar geld en genot zijn meer algemene drijfveren in onze samenleving dan we aan onszelf willen toegeven.

Door René Grotenhuis

De strijd van Peter R. de Vries leek op die van een held uit een sciencefictionfilm, waarin deze het opneemt tegen buitenaardse wezens die uit zijn op de vernietiging van de menselijke beschaving. De Vries streed tegen de georganiseerde criminaliteit als tegen een leger aliens dat uit is op de vernietiging van de rechtsstaat en zich niet stoort aan de waarden van de rechtsstaat en de wetten waarin die waarden hun beslag hebben gekregen.

Terecht wordt daarom ook gesproken van een aanslag op de rechtsstaat en de waarden die daaraan ten grondslag liggen: het vrije woord en de democratie. De moordenaar van Peter R. (wie het ook zal blijken te zijn na de rechtszaak) en zijn opdrachtgever hebben zich met hun daad buiten de samenleving geplaatst en velen zullen een gevoel van gerechtigheid hebben als de dader tot levenslang wordt veroordeeld, en zo definitief buiten de samenleving wordt geplaatst. Hij hoort niet bij ons thuis, hij is van een ander soort.

Zo’n verwijdering uit de samenleving zal ons ook geruststellen als een bevestiging van wie we zijn en van onze waarden. De veroordeling zal de onoverbrugbare kloof bevestigen tussen ons en de vertegenwoordiger van de georganiseerde misdaad.  

Te gemakkelijk

Hoe geruststellend zo’n veroordeling ook zal zijn, ik vraag me af of we ons zo niet te gemakkelijk van het kwaad ontdoen. Moeten we niet onder ogen zien dat de verbindingen tussen de moordenaar van Peter R. de Vries en de beschaafde wereld nauwer zijn dan we voor waar willen houden. De verbinding tussen de onderwereld en de bovenwereld, zo laten alle onderzoeken zien, wordt steeds sterker. We identificeren die verbinding graag met de rotte appels in specifieke beroepen, zoals die van juristen, notarissen, vastgoedmakelaars en belastingadviseurs. Zo lokaliseren we het kwaad en schermen we het van onszelf af.

Misschien gaat die verbinding tussen boven- en onderwereld veel verder dan ons lief is. We zien onszelf graag als deel van een samenleving die staat voor recht, redelijkheid en respect. Maar in de onderstroom van onze samenleving leven de wetten van geweld, geld en genot. Het zijn deze drie factoren die ten grondslag liggen aan de moord.

Onderstroom

We zijn geschokt door een moordaanslag op klaarlichte dag in het centrum van Amsterdam, maar dat geweld staat niet los van de onderstroom van geweld die zich overal in de  samenleving manifesteert. Die is zichtbaar in het toenemend geweld onder jongeren: het aantal steekincidenten en het aantal jongeren dat een steekwagen bij zich draagt, stijgt onrustbarend. Schietincidenten, waarbij mensen hun conflict of hun frustratie gewelddadig oplossen, zijn wekelijkse realiteit. De gewelddadigheid van onze samenleving is ook zichtbaar in de constante stroom aan bedreigingen die politici moeten verdragen van burgers die boos zijn. Geweld is geen incident van een onmens, maar iets dat mensen steeds vaker inzetten om hun gelijk te halen of hun belang te dienen.

Snelle geld

De moordenaar vertegenwoordigt ook de fascinatie van met name kansarme jongeren voor veel en snel geld. Geld is een belangrijke graadmeter geworden voor status, waardering en aandacht. De obscene rijkdom van superrijken zoals Elon Musk en Jeff Bezos is een magneet waar veel aandacht en interesse naar uitgaat. Voetballers ontvangen per gespeelde wedstrijd bedragen met vijf nullen, en zo wil menige jongen zijn toekomst dromen. De moordenaar van Peter R. de Vries wil ook deel hebben aan die wereld van het vele en snelle geld.

De samenleving heeft genot tot een centraal en nastrevenswaardig doel verheven. Ons leven heeft alleen zin als we er zoveel mogelijk uit weten te halen en genot behoort zeker tot één van die zaken waar we zoveel mogelijk van willen realiseren. Waar leef je anders voor dan om van het leven te genieten? Een lijntje coke en een ecstasypil zijn vanzelfsprekend geworden om het leven leuker te maken of beter aan te kunnen. Dat coke en ecstasy op de lijst van verboden middelen staan, doen we met een schouderophalen af: het leven moet wel leuk blijven. Dat we zo het geweld in de samenleving in stand houden, lijkt ons niet te deren. Misdaad en geweld bestrijden is een zaak van politie en justitie.

De moordenaar van Peter R. de Vries is een man van onze tijd. Hij is een extreme en daarmee perverse manifestatie van een meer algemene drijfveer in de samenleving. We zijn meer met hem verbonden dan we graag aan onszelf willen toegeven.