Steun ons

Format

14 november 2018
3 minuten
Presentatoren Podium Witteman. (Foto Sandra de Witte)
Presentatoren Podium Witteman. (Foto Sandra de Witte)

In de media krijgt het ‘format’ een steeds obsessiever karakter, zegt Eric Corsius. Gevolg is dat provocerende standpunten, excentrieke zienswijzen of gebrek aan kennis van zaken de boventoon voeren.  Op zich is er niks tegen formats. Ze zijn ook niet nieuw; in kunst en liturgie zijn standaardvormen gebruikelijk. Prima, zolang er maar vernieuwers zijn die de grenzen van de genres oprekken of er soms regelrecht uitbreken.

Door Eric Corsius

Onlangs was in het televisieprogramma Podium Witteman de dirigent Philippe Herreweghe te gast. Hij werd geïnterviewd door de naamgever van het programma. Dat liep niet helemaal goed. Herrewege had veel te vertellen. Witteman probeerde echter de kunstenaar binnen de krijtlijnen van de voorgekookte vragen te houden. Bovendien zat hij krampachtig de tijd te bewaken. Het bedachtzame aura van de presentator ten spijt, zat hij samen met zijn gast gevangen in het ludieke en jachtige ‘format’ van zijn programma. Hij had helemaal geen tijd om een diepgaand gesprek op te bouwen, maar moest vooral erop toezien dat de volgende rubriek op tijd kon beginnen. Herreweghe - die niet meer de jongste is, die als perfectionist gewend is om tijd te nemen en die als Vlaming graag in alle rust spreekt - kwam niet uit de verf in de confrontatie met grensrechter Witteman. Het resultaat was onbevredigend en pijnlijk.

Strak schema

In de media krijgt het ‘format’ een steeds obsessiever karakter, vooral in ons land. Honend spreken we over praatprogramma’s in de nabuurlanden, waar mensen op basis van hun expertise worden uitgenodigd en als zodanig ook worden gerespecteerd. Ze mogen hun zinnen afmaken en hun gedachtegangen stap voor stap ontvouwen. Ze laten ook elkaar uitpraten. Vanuit een bevoogdende opvatting over de beperkte spanningsboog van de lezer, luisteraar of kijker, moet in onze media daarentegen alles binnen een vastgestelde tijd en omvang en volgens een strak schema worden overgebracht. Dat geldt voor radio en TV, maar ook voor de gedrukte media.

Bovendien moet het nog eens spannend en prikkelend zijn. Met het oog hierop worden in de media bij uitstek mensen met provocerende standpunten, excentrieke zienswijzen of gebrek aan kennis van zaken aan het woord gelaten. De sportman mag in Pauw zijn mening geven over het migratievraagstuk. De muzikale hobbyist mag op zaterdag een halve dag van Radio Vier invullen. Als het in een talkshow gaat over religie, schuift een zonderling aan. Expertise, diepgang en kennis doen er niet toe – want dat vinden ‘de mensen’ saai.

Liturgie

Nu is het hanteren van een format op zich niet nieuw. Een klassiek en op zich positief voorbeeld is de liturgie. Hier is herhaling en voorspelbaarheid een middel om concentratie en inkeer te bevorderen. Maar ook hier wordt steeds meer de neerbuigende houding jegens het publiek voelbaar, vooral in progressieve kring. De bijbel wordt bijvoorbeeld, omdat de mensen het anders toch niet snappen, hapklaar gemaakt of regelrecht gecensureerd. De muziek moet lekker door de keel glijden. En het geheel moet uiteraard kort duren.

Verrast was ik dan ook, toen ik onlangs in Portugal een viering bijwoonde, waar mensen geduldig zaten te luisteren naar hele hoofdstukken uit een Paulusbrief. Daarop waren ze overigens wel voorbereid in een catechese voorafgaand aan de mis. De gedachte van de voorganger was: “Als de mensen het niet snappen, dan kan ik daaraan iets doen. Het ligt aan mij, niet aan hen, als de bijbel voor hen een gesloten boek blijft.” De viering duurde lang, maar ik zag geen verveelde gezichten. De kerkbezoekers werden serieus genomen, uitgedaagd en geholpen om de moeilijke materie tot zich te nemen.

Tergend trage romans

Ook in de kunst is het gebruik van een format vanouds bekend. Standaardvormen hebben vaak de toon aangegeven. Een symfonie was een symfonie, een genrestukje een genrestukje, een sonnet een sonnet, een novelle een novelle. Dit daagde enerzijds de kunstenaars uit om binnen dat kader maximaal creatief te zijn. Aan de andere kant was het ook een keurslijf. Om het hof te behagen, om een publiek dat zich wilde amuseren ter wille te zijn of om verpieterende adellijke dames te plezieren, mochten werken niet te lang, te gecompliceerd of te onvoorspelbaar zijn.

Kunstenaars voelden vaak aan, dat het format te weinig ruimte bood voor wat ze wilden zeggen. De grote vernieuwers rekten de grenzen van de genres op of braken er soms regelrecht uit. Het gevolg waren onder andere tergend trage romans, raadselachtige schilderijen en symfonieën die een avond vulden. De urgentie en de natuurlijke traagheid van datgene wat meegedeeld moest worden, was voor deze artiesten belangrijker dan het ‘format’. Zij lieten hun muze uitspreken. Want die had iets te zeggen. Hun en ons.

Eric Corsius

Lees meer

Eric Corsius (1964) is theoloog en werkzaam voor religieuzen in Nederland en ommelanden. Eric woont in het cultureel en landschappelijk rijk bedeelde Roergebied. Hij is lid van diverse linkse kerken, maar bezondigt zich soms aan politiek-incorrecte ketterijen. Hij vindt van alles en ontdekt altijd nog meer. Voor de Bezieling verzorgt hij een cultuurrubriek.

Reacties

  1. Het gaat hier om een oud ongenoegen van de culturele elite (middenklasse burgers en hoger) die het zich geestelijke en materieel kan permitteren om de tijd enz. te nemen. De rest kan zich het niet-jakkeren nauwelijks veroorloven!
    Bovendien moet niet vergeten worden dat bijvoorbeeld voor de televisie geldt, dat de Politiek de programmamakers doorlopend op de hielen zit door de geldkraan te willen dichtdraaien, kritische (onderzoek-)journalisten het liefst de nek omdraaien (Poetin, Trump, Rechts Links en omgekeerd) maar ook dat de aandacht/concentratie of spanningsboog van de gemiddeld snel vermoeide, maar ook luie/verwende kijker/luisteraar steeds kleiner schijnt te zijn geworden.
    Wie in de media wil voortbestaan zal in concurrentie met anderen inkomen moeten genereren, weg zappen in prime time moeten zien te voorkomen; de aandacht van kijkers en luisteraars dus koste wat kost moeten zien te behouden, en daarom ook wel moeten anticiperen op kijk- en luistercijfers. (Bestaans)angst regeert! Steeds snellere en tot oppervlakkigheid nopende formats zijn het gevolg van die meedogenloze race om inkomsten c.q. zendtijd. De hieruit volgende dilemma's zijn daarom niet eenvoudig te omzeilen. Ja, in een andere wereld zonder schaarste aan tijd en middelen. In een wereld ook zonder mensen die zich moeten ontwikkelen c.q. vrijwel altijd in fysieke mogelijkheden beperkt zullen zijn, maar ook qua geestelijke/spirituele ontwikkeling van elkaar zullen blijven verschillen!

  2. Hoe sneller de presentatoren en voorgangers praten om meer te zeggen in korter tijd, hoe meer de inhoud onverstaanbaar wordt. Neem de tijd om te zeggen wat je wilt. Neem de tijd om langzaam te lopen en je ziet steeds meer. Neem de tijd om langzaam te lezen en je begint meer van de inhoud te begrijpen.
    Het is niet alleen het format, maar het jachtige tempo is een verschijnsel dat zich ook in de kerkelijke viering openbaart. Het is ook niet alleen een modern verschijnsel. Hoe snel werd de rozenkrans niet afgebeden.

    1. Inderdaad een goede waarneming. We lijken steeds meer te versnellen: in spreektempo, in de uitvoering van muziek, in ons handelen, in onze interactie (e-mail!) etc. Maar het is blijkbaar ook de aard van het beestje, zoals u in uw laatste zin aangeeft. We moeten ons wat dit betreft steeds weer tot de orde roepen. De liturgische hervormingen van de afgelopen eeuw waren daartoe ook een poging, op dat gebied.

  3. Dat er ook 'systeemdwang' is, staat wat mij betreft niet ter discussie. Terecht wijst u erop. Ik denk echter niet dat 'vertraging' een privilege is van een bepaalde groep. Juist aan de marge bevinden zich groepen voor wie heel veel ook te snel gaat, op alle terreinen. Dat is misschien zelfs een deel van de verklaring van het populisme.

    1. Vaak geldt:'Je zijnswijze bepaalt je zienswijze'. Gevolg is o.a. dat iedereen (elke 'maatschappelijke klasse') ook zijn eigen blinde vlekken heeft, die uit welbegrepen eigenbelang natuurlijk met graagte ontkend worden om minstens gevoelsmatig te rechtvaardigen dat men is wie men is. Feit is ook dat de vertegenwoordigers van de hogere 'klassen' i.v.m. de lagere zich maatschappelijk minder of zelfs niet meer behoeven te bewijzen omdat ze (financieel, intellectueel, qua macht en rijkdom) reeds enigermate arrivé zijn, gegarandeerd gezien en gewaardeerd worden, ofwel maatschappelijk meetellen en macht / meer vrijheid hebben. Jan met de pet - onderdeel van de massa! - die zich echter moet en wil onderscheiden teneinde gezien te worden en mee te tellen, moet het juist hebben van (fysieke en cerebrale) kracht / vermogen. Snel praten staat in ons soort maatschappij daarom ook voor superieure concentratie en intelligentie. (Vara, PvdA: verheffing van het volk. Zie DWDD en de grote aandacht voor sport, weetjes, het aftroeven van anderen, enz. aldaar.) Dat kan men Jan de arbeider wel proberen uit het hoofd te praten, maar daarmee ontzegt men hem tevens de mogelijkheid om maatschappelijk te stijgen in schaarse zaken als aanzien / status, macht en inkomen. Is dat eerlijk en rechtvaardig? Wie niet met een gouden of zilveren lepel in de mond geboren is .... Studenten in onze moderne onderwijsfabrieken (Leiden en bijv. Nijmegen) weten daar alles van.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Verder lezen

Meer van 

Over de Bezieling

De Bezieling is een gratis online kwaliteitsmagazine voor mensen die op zoek zijn naar inspiratie, bemoediging en ankerpunten in het leven en daarbij nieuwsgierig zijn naar wat de christelijke traditie te bieden heeft.

Vrienden van de bezieling

De vriendenkring is in het leven geroepen om de basis van de Bezieling te verstevigen. De vrienden dragen in belangrijke mate bij aan de ontwikkeling en financiële stabiliteit van het platform.

Het lidmaatschap bedraagt 60 euro per jaar (méér mag) en kan op ieder moment ingaan. Als Vriend maak je de Bezieling mee mogelijk en daarmee de ontmoeting van hedendaags leven en christelijke spiritualiteit.

Aanmelding nieuwsbrief

Ja, ik wil op de hoogte blijven van nieuwe artikelen op de Bezieling!

Boekenladder

Elisabeth Bax Domon, 248 blz., € 24,90
Pete Greig KokBoekencentrum, 284 blz., € 19.99.
Herman De Dijn Halewijn, 248 blz., € 22,50.
Tomáš Halík, KokBoekencentrum, 320 blz., € 27,99.
cross