Op 1 juli jl., tijdens de herdenking van de afschaffing van de slavernij, sprak de burgemeester van Amsterdam Femke Halsema excuses uit voor het Amsterdamse verleden van slavernij en slavenhandel. Maar hoe zit dat met het heden? Laten wij het aan ons nageslacht over om excuses te maken voor ons?

Door René Grotenhuis

Amsterdam en Rotterdam hebben de afgelopen maanden onderzoeken gepubliceerd naar hun rol in de slavernij. In beide gevallen is het onomstotelijk dat de steden geprofiteerd hebben van de slavernij. De rijkdom van deze steden is deels gebouwd op de winsten die direct en indirect uit de slavenhandel werden vergaard.

Op 1 juli jongstleden, bij de herdenking van de afschaffing van de Slavernij, maakte de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema  excuses voor dat verleden. Het is goed dat de stedelijke focus nog eens laat zien dat er specifieke en te traceren banden zijn tussen de stad en de slavernij. Wegvluchten in algemeenheden helpt met deze studies in handen niet meer. Terecht verschuilt niemand zich meer achter de redenering dat indertijd slavernij een algemeen geaccepteerd verschijnsel was of dat alle andere landen het ook deden.

Het is ongetwijfeld waar dat de grote (tijds)afstand waarmee we nu naar de tijd van slavernij kijken helpt om alles in het juiste perspectief te zien. Het is lastiger een oordeel te geven over de geschiedenis als je er midden in zit.

Gedachte-experiment

Toch is er reden genoeg om dat oordeel over onze hedendaagse geschiedenis niet uit de weg te gaan. Al is het maar om ons nageslacht over drie of vier generaties niet op te zadelen met de taak excuses te maken voor wat wij in deze tijd doen. Laten we ons daarvoor in een gedachte-experiment begeven.

Is het ondenkbaar dat over 150 jaar de dan levende generaties met schaamte zullen spreken over onze rol ten opzichte van Afrika, Azië en Latijns-Amerika? Is het ondenkbaar dat zij dan, in het jaar 2170, onderzoek zullen laten doen en tot de conclusie zullen komen dat de welvaart en rijkdom van het Westen in de eenentwintigste eeuw is gebouwd op systematische exploitatie en uitbuiting van deze continenten? Dat de enorme consequenties van klimaatsverandering voor deze continenten grotendeels te wijten waren aan het gebrek aan daadkracht en de strategie van moral hazard van het Westen?

Onderzoeken in 2170 zullen vaststellen dat we in 2020 heel goed wisten hoe erg het er voor stond en welke consequenties ons te wachten zouden staan, maar dat we desondanks niet hebben gedaan wat we moesten en konden doen. Zullen onze kindskinderen dan met schaamrood op de kaken excuses aanbieden aan hun broeders en zusters in andere continenten?

Eenrichtingsverkeer

De tijd van slavernij en van kolonialisme ligt achter ons, maar dat betekent niet dat de mechanismen van verrijking ten koste van anderen niet meer bestaan. Ook zonder slavenhandelaren en koloniale plantage-eigenaren is er nog steeds sprake van eenrichtingsverkeer, waarbij de meerwaarde structureel bij ons terecht komt. Zo bouwen we onze rijkdom nog steeds op de waarde die we elders onttrekken. We laten de vervuiling van oliewinning en mijnbouw achter en strijken zonder veel gêne de (extra)winsten op die we boeken door deze kostenreductie, omdat we willen geloven dat de onzichtbare hand van de markt zijn werk doet.

In de katholieke biecht-traditie zat opgesloten dat het belijden van je zonden alleen betekenis had als je je voornam om je leven te beteren en niet meer te zondigen. Excuses over het verleden hebben alleen zin als ze leiden tot anders gaan leven in het heden.

Excuses over slavernij zijn in zekere zin veilig omdat we in de spiegel niet onszelf, maar onze verre voorouders zien. Over hen kunnen we zonder moeite een hard oordeel vellen. In de christelijke traditie gaat zoiets nooit alleen over anderen, ook over onszelf. Wat als we echt in de spiegel kijken en onszelf zien? Laten we dat pijnlijke proces om onszelf in de spiegel te zien nu aanvatten voordat onze kinds kinderen te zijner tijd schuldbewust excuses zullen uitspreken over ons.