In de politiek moeten we vooral verstandig met elkaar praten, elkaar met redelijke argumenten overtuigen. Toch? Was onze gang door de Verlichting immers niet de triomf van de rede? René Grotenhuis gelooft er niets van. Het leven van mensen bestaat voor een belangrijk deel uit emoties. We doen er maar beter aan - ook in de wereldpolitiek - om dat te onderkennen. We moeten leren huilen, angst en woede serieus nemen alvorens aan oplossingen toe te komen.
Door René Grotenhuis
De geopolitiek van emotie, heet het boek van de Franse politicoloog Dominique Moïsi. Het is voortdurend in mijn gedachten na de aanslagen in Parijs. Moïsi, een jood van wie de vader Auschwitz overleefde, beschrijft in zijn boek de wereld en de politiek vanuit het perspectief van emoties. Zijn stelling is dat we de wereld niet alleen kunnen begrijpen door te kijken naar het Bruto Nationaal Product of omvang van legers. De gang van zaken in de wereld wordt mede bepaald door emoties. En daarom kunnen we de ‘geopolitieke kracht van emoties’ maar beter onder ogen zien.
Angst
De belangrijkste emotie waar Europa van dit moment door bevangen is, is die van de angst, zegt Moïse. We zijn bang omdat we wel voelen dat onze machtspositie aan het schuiven is, dat we niet zomaar meer worden erkend als de dominante kracht in de wereld. Dat maakt ons bang voor wat ons te wachten staat. De militaire macht van Europa stelt niet zoveel meer voor. Economisch zien we Azië als het werelddeel dat hard op weg is ons te overvleugelen. Politiek zijn we te verdeeld om een vuist te kunnen maken.
En de Arabische wereld? Daar heerst een cultuur van vernedering. De Arabische wereld heeft sinds de Napoleontische veldtochten steeds opnieuw het onderspit gedolven en koloniale machten hebben zich sindsdien bij herhaling grote delen van de Arabische wereld toegeëigend. De trotse bakermat van de beschaving (Mesopotamië, Egypte) werd onderworpen. Dat de mooiste schatten van de farao-tijd in Westerse musea liggen, is voor Arabieren een zichtbaar bewijs van die toe-eigening. Na het uiteenvallen van het Ottomaanse rijk bij het einde van de Eerste Wereldoorlog hebben Frankrijk en Engeland het Midden-Oosten onder elkaar verdeeld. Na de Tweede Wereldoorlog hebben de onafhankelijke landen in de praktijk veelal naar de pijpen van de VS, Engeland, Frankrijk en Rusland gedanst. Bij die ervaren vernedering in de Arabische landen zelf voegt zich de ervaring van de moslimmigranten in de West-Europese steden, die zich daar op de terreinen van huisvesting, arbeidsmarkt en religie als tweederangs burgers voelen weggezet.
Trotse werknemers
Het boek dringt zich aan mij op zoals een aantal jaren geleden mijn ervaringen in de wijk Ondiep zich aan mij opdrongen bij de opkomst van Geert Wilders. Gedurende zes jaar werken in die ‘probleemwijk’ was ik heel veel achter de voordeur van mensen in Ondiep geweest en had ik gezien hoezeer ze, al in de eerste helft van de jaren tachtig, de verbinding met de rest van de samenleving aan het verliezen waren. Met grote bedrijfssluitingen, fusies en reorganisaties, met steeds ingewikkelder bureaucratie van formulieren, regelingen en loketten waren ze het spoor bijster geworden maar was hun wel duidelijk dat niemand op hen zat te wachten. Zij worstelden tevergeefs om overeind te blijven in een wereld die steeds complexer en onoverzichtelijker werd. Mannen die trotse werknemers waren geweest van Werkspoor of de staalfabrieken van DEMKA zaten thuis met een uitkering maar zonder perspectief en betekenis. Vanuit De geopolitiek van emoties en mijn ervaringen in Ondiep begrijp ik heel goed dat de PVV opnieuw flinke steun zal krijgen bij de Eerste Kamer verkiezingen van maart, ondanks de talrijke ruzies en splitsingen in de PVV en het soms bizarre gedrag van Wilders.
Privédomein
Onze rationele politieke en economische cultuur heeft de emotie, net als religie, naar het privédomein verbannen. In de grote politiek en in de wereld van economische beslissingen vinden we hen onbruikbaar. Ging de Verlichting niet juist over de triomf van de rede en de overtuiging dat uiteindelijk, als we maar verstandig genoeg zijn en onze intelligentie goed gebruiken, we alle problemen op een verstandige manier kunnen oplossen? Dat vragen we dan ook van iedereen: laat je emoties thuis, dan kunnen we zaken doen. Misschien werkt het zo niet en is de geopolitiek van emoties net zo reëel als de geopolitiek van de economie.
Op de Filippijnen zei de Paus, toen een meisje in huilen uitbarstte bij haar verhaal over kindermisbruik en zich afvroeg hoe God dat kon toelaten, dat we misschien eerst moeten leren te huilen met deze uitgebuite straatkinderen voordat we ook maar een begin kunnen maken met het zoeken van een antwoord.
Dominique Moïsie, De geopolitiek van emotie, Nieuw Amsterdam, 256 blz., € 17,95.
