Het is een gewaagd gebaar, maar volkomen terecht, vindt Erik Borgman. De Amerikaanse journalist van Indiase afkomst, Suketa Mehta, nam een leus over die vaak tegen migranten wordt gebruikt. ‘Dit is ons land’, of met een bekend lied: This Land is Our Land. Migranten zijn evengoed eigenaars van het land als de burgers van de natie die zich er gevestigd hebben. Als je met deze blik naar de wereld kijkt, wat zie je dan?

Door Erik Borgman

Al lang verbaas ik mij erover dat, als het over migratie gaat, het vanzelfsprekende uitgangspunt is dat ‘wij’ hier thuis zijn en ‘zij’ naar ons toekomen. Als vanzelfsprekend ontlenen ‘wij’ daaraan het recht om van ‘hen’ te eisen dat ‘zij’ zich aan ‘ons’ aanpassen.

En het verbaast mij dubbel als christenen dat doen. Kennen wij dan niet meer de belijdenis uit het Bijbelboek Deutronomium (26,5-9):

Mijn vader was een zwervende Arameeër. […] Toen de Egyptenaren ons slecht behandelden, ons onderdrukten en ons harde slavenarbeid oplegden, hebben wij tot de Ene, de God van onze vaderen, geroepen. En de Ene heeft ons verhoord […] Hij heeft ons uit Egypte geleid met sterke hand, met uitgestrekte arm, onder grote verschrikkingen, en met tekenen en wonderen. Hij heeft ons naar deze plaats gebracht en ons dit land geschonken, een land dat overvloeit van melk en honing.

En als dit niet duidelijk genoegd zou zijn: Deuteronomium trekt expliciet de conclusie dat het gepast is de vreemdeling liefde te bewijzen want "jullie zijn zelf vreemdelingen geweest in Egypte" (10,19). Geen spoor van ‘gastvrijheid, mits…' Ook wij hebben dit land maar gekregen en ook wij zijn eigenlijk zwervers.

Wij zijn alleen wat eerder aangekomen – met de bedoeling dat wij kwartiermakers zouden zijn voor degenen die na ons komen. Een volk van vreemdelingen? Zo verstonden de vroege christenen zichzelf inderdaad: als gemeenschap van vreemdelingen en ballingen (1 Petrus 2,11; vgl. Hebreeën 11,13). Een mens went aan alles, maar het blijft verbijsterend dat christelijke partijen dit geluid vrijwel nooit laten klinken.

Tijdperk van de migratie

Ik hoop daarom van harte dat er snel een Nederlandse vertaling komt van This Land is Our Land: An Immigrant Manifesto van de uit India afkomstige Amerikaanse journalist Suketu Mehta. Het boek laat de wereld zien vanuit het perspectief van vluchtelingen, landverhuizers, gelukszoekers of hoe je zo ook maar noemen wil. Migranten.

Mehta begint ermee te laten zien dat migratie geen uitzondering is. Het is regel. Ons tijdperk is het tijdperk van de migratie. Het gaat er niet om of wij voor of tegen migratie zijn. Migratie is een realiteit die onze tijd tekent. Zeggen dat migranten beter thuis kunnen blijven is zoiets als onze eigen kinderen de toegang tot het internet ontzeggen.

Dat laatste doen we natuurlijk niet. Maar hoe komen we er dan toch bij migranten het recht te ontzeggen over de aarde te zwerven en te suggereren dat ze best hadden kunnen blijven op de plaatsen waar hun rijkdommen zijn of nog steeds worden weggeroofd, waar de wereld zijn gewelddadige conflicten uitvecht, of waar vanwege de klimaatverandering de zee of de woestijn oprukt? Of dat het niet zou deugen dat zij een beter leven zoeken voor zichzelf en voor hun kinderen?

Grenzen als probleem

Het meest ontnuchterend is Mehta’s boek als hij spreekt over de betekenis van grenzen. Wij denken dat grenzen voor veiligheid zorgen. Maar het zijn de grenzen die migranten dwingen onder mensonterende omstandigheden in kampen te wonen, die hen overleveren aan mensensmokkelaars, die hen dwingen zichzelf in gevaar te brengen en henzelf en hun kinderen door dit gevaar laten omkomen.

Dat wij geloven dat zij het gevaar zijn en niet zien hoezeer zij ín gevaar zijn, laat zien hoe dun ons gepraat over democratie en mensenrechten is. Miljoenen mensen die niets liever willen dan meebouwen aan een democratische samenleving waarin mensenrechten worden gerespecteerd, wordt dat in naam van de noodzakelijke bescherming van democratie en mensenrechten onmogelijk gemaakt. Zij worden gezien en behandeld als bedreiging voor de zaken waarvoor zij hun leven in de waagschaal hebben gesteld.

Omdat wij de wereld gevaarlijk vinden, maken wij haar steeds gevaarlijker. Dat we dat niet zien, komt omdat we vergeten zijn dat wij familie zijn van degenen die werkelijk aan dit gevaar blootstaan. Dat we nergens thuis zijn en daarom ook geen huis te verdedigen hebben, en alleen maar te redden zijn als er menswaardig met ons wordt omgegaan.

Vredesweek

Zondag 22 september was het vredeszondag, het begin van de vredesweek. Vrede begint met het inzicht dat degene die je als vijand beschouwt, een mens is als jij. Niet iemand om je tegen te verdedigen, maar om vriendschap mee te sluiten. Die vriendschap – het Nieuwe Testament noemt het agapè, de liefde die de ander niet wil bezitten maar het beste gunt – is het vlees en het bloed, het hart en de longen, het lichaam en de ziel van wat christenen Gods koninkrijk noemen.

Suketu Mehta steekt zijn hand uit. Hij zegt: Zo ziet vanuit mijn geschiedenis en de geschiedenis van mijn familie en mijn kennissen en het volk dat ik terugkreeg omdat ik mijn volk moest verlaten, de wereld eruit. Herken je het? Zie je dat we tegen dezelfde problemen aanlopen, door dezelfde problemen bedreigd worden? Zie je dat wij die problemen niet zijn zoals ik zie dat jullie die problemen niet zijn, maar dat wij die problemen gezamenlijk hebben?

En hij zegt het niet, maar ik hoor het door heel zijn boek heen: zullen we ze dan ook gezamenlijk onder ogen zien? Misschien vinden we dan een manier om ze aan te pakken.

-----------------------------

Suketu Mehta, This Land is Our Land: An Immigrants Manifesto, New York: Farrar, Straus and Giroux 2019, € 16,99.