“Het mooie van de ignatiaanse spiritualiteit is dat ze probeert God te vinden in alle dingen. Mede daarom is ‘Ignatius achterna’ van William A. Barry en Roberto Doherty mijn favoriete boek”, zegt de Rotterdammer Eric Holterhues (1972), theoloog en directeur van Oikocredit Nederland. Dit wereldwijde sociaal impact fonds werd opgericht door de Wereldraad van Kerken en verstrekt microkredieten in Zuid-Amerika, Afrika en Azië. “Je moet blij zijn met dilemma’s, want die zetten je aan het denken.”
Door Cees Veltman
“In het boek Ignatius achterna praten jezuïeten over hun spiritualiteit en hoe zij die ervaren sinds de grote veranderingen in de kerk, na het Tweede Vaticaanse Concilie. Het gaat over spanningen tussen bidden en werken, gemeenschap en individu, tussen gehoorzaamheid aan anderen en luisteren naar eigen ervaring, tussen het centrum van de kerk en de periferie. De concrete voorbeelden zijn misschien niet eens het meest interessante, maar wel de vraag hoe die ignatiaanse spiritualiteit van omgaan met dilemma's van betekenis kan zijn in je eigen leven. Ons leven wordt immers ook gedomineerd door spanningen en dilemma’s. De jezuïeten duiden die spanningen positief en willen die juist niet zo snel mogelijk kwijtraken. Je moet dus ín die spanning van - schijnbare - tegenstellingen gaan staan. Dat betekent dat je altijd met anderen in gesprek moet blijven en vooral ook dat je met jezelf in gesprek moet blijven.
Probeer dus spanningen niet meteen op te lossen, want vaak zit in beide uitersten een kern van waarheid en iets goeds. Als je de spanning wilt oplossen tussen bijvoorbeeld gehoorzaamheid aan hoger gezag en leren uit eigen ervaringen, kom je er niet uit. Als je die spanning probeert uit te houden, kom je verder in het leven. Dan wordt het interessant.
Rendement versus idealen
Dat merk ik zelf nu ik al twintig jaar werk met duurzame financieringen die de wereld een duwtje in de goede richting geven. Je kunt kiezen tussen risico en rendement enerzijds versus idealen anderzijds. Als wij alleen bezig zijn met onze idealen en daardoor de risico’s van leningen en het rendement voor onze beleggers vergeten, zijn wij morgen weg. Als we alleen maar kijken naar rendement en niet naar onze missie - het verbeteren van het leven van mensen in ontwikkelingslanden – dan zijn we morgen ook weg. Dan onderscheiden we ons niet van een normaal beleggingsfonds.
Juist zaken die schijnbaar tegengesteld zijn, bij elkaar houden. Daarin zit de kracht, en het leuke ook, van het leven. Ik ervaar zelf ook spanning tussen bezinning en actie. Ik wil actief zijn maar ook af en toe een pas op de plaats maken om me te bezinnen op wat ik doe. Dat betekent overigens niet dat je altijd compromissen moet sluiten, maar dat je spanning waardeert en de uitersten een zelfstandige positie gunt. Laat die uitersten maar even staan en kauw er even op voor je een keuze maakt.
Heilzame dillemma's
De jezuïeten praten over het heilzame dilemma tussen werken in het centrum van de kerk, dus met de mensen die het helemaal met je eens zijn, of werken in de periferie waartoe onze paus nu sterk oproept. Als je in het kerkelijk leven ‘Rome’ uitspeelt tegen de lokale kerk, kom je er niet uit. De lokale kerk heeft de neiging provinciaals te worden en zich te concentreren op de eigen navel en Rome heeft de neiging helemaal los te zingen van de werkelijkheid van alledag. Dat bij elkaar houden, kan de zaak heel interessant maken.
Dat geldt ook voor het dilemma of je naar autoriteiten moet luisteren of naar je eigen ervaring? Ik ben directeur, maar als mensen alleen maar naar mij luisteren, wordt het nooit wat met Oikocredit. Als ze nooit luisteren ook niet. Het boek sluit af met de opvatting van de jezuïeten dat je God in alles moet zoeken en vinden. Niet alleen in de kerk maar ook in het alledaagse leven. Dat is een goede gedachte in deze geseculariseerde wereld.
De spirit van het boek is niet alleen toepasbaar in het dagelijkse leven maar in tal van facetten, ook in de politiek bijvoorbeeld. Daar gaat het vaak om de vraag: Europa of Nederland? Ik ben zelf een enorme fan van de Europese Unie, maar kritiek op de EU wegens het gebrek aan democratisch gehalte, begrijp ik. En vooral de twijfel van mensen of ze zichzelf kunnen herkennen in een zich verenigend Europa. Europa bestaat uit de afzonderlijke landen en is een gemeenschap van al die landen. Dus als je de eigen nationaliteit wegvaagt omwille van het grotere geheel, ben je niet goed bezig. Maar ook niet als je alleen maar kijkt naar de eigen natie, het eigen volk, en je je er niet van bewust bent deel uit te maken van de grotere Europese gemeenschap. Het gaat om én-én. Mijns inziens een boodschap waar menigeen in deze gepolariseerde tijden in kerk en wereld naar snakt.”
William A. Barry
William A. Barry en Roberto Doherty, Ignatius achterna, leven van creatieve spanningen, Averbode, 2005, 136 blz., € 17,95.
Meer over de spiritualitiet van jezuïeten is te vinden op de website www.igniswebmagazine.nl.
Lees ook:
