Dichter des Vaderlands wilde Harry ter Balkt – bekend om zijn dwarsheid - niet worden. “Ik heb een moederland, geen vaderland”, zei de twee jaar geleden overleden dichter. René ten Bos, Denker des Vaderlands, kan het zich indenken: “Het begrip vaderland – wat moeten we ermee?” In de rubriek ‘Mijn boek’ interviewt Cees Veltman iedere maand een hedendaagse zinzoeker over zijn of haar favoriete boek.

Door Cees Veltman

René ten Bos voelt zich zeer aangesproken door de dichter Harry ter Balkt, enerzijds omdat ze allebei Tukkers zijn en anderzijds omdat ze beiden ook uiteindelijk in Nijmegen zijn terechtgekomen. “Veel van zijn gedichten gaan over omgevingen die ik ook ken en waar ik vroeger met mijn vader aardappels en kippen haalde. Hij was vooral een boerendichter - zo omschreef hij zichzelf ook - die landschappen beschrijft zoals de stoppelvelden rond Usselo in Twente.”

René ten Bos: "Hij voelde zich geworteld in de aarde en had een oerkracht in zich, een eeuwenoude stem die de tijd beschrijft als ‘een mesjokkeme dokter' die niet alle wonden heelt."

Stoppelvelden, met jullie gloed van koud vuur,
stoppelvelden, hellebaarden van de gevoelens,
stoppelveld, hoe herkende ik toch zo vroeg al
in jou mijn troosteloos leven & regenachtig einde.

Strofe uit Stoppelvelden.

Mesjokkeme 

Niemand heeft bijvoorbeeld de aardappel zo mooi bezongen als hij. Hij voelde zich geworteld in de aarde en had een oerkracht in zich, een eeuwenoude stem die de tijd beschrijft als ‘een mesjokkeme dokter’, niet als iets dat alle wonden heelt. Het is ook interessant hoe hij dieren in zijn werk liet voorkomen. Hij had een bijzondere belangstelling voor uitgestorven beesten, net als ik. (Ten Bos heeft daarom een tatoeage van een Tasmaanse buidelwolf op zijn arm, red.). Dieren zag Ter Balkt nooit esthetisch, het is duidelijk dat dieren er niet alleen maar voor hem waren. Intrigerend in dit verband is dat hij dieren handelingsvermogen toeschreef. Zo lees je over de ‘apocalyptische visioenen’ van pissebedden.

Rauwheid

Ter Balkts werk wordt gekenmerkt door een zekere rauwheid. Prachtig. Die rauwheid wordt versterkt door zijn donkere doorrookte stem. Het mooiste is om hem zijn gedichten te horen voordragen. Af en toe was hij boos en verzette hij zich tegen de vervuiling van de zee en tegen kerncentrales, maar zijn gedichten zijn ook subtiel. Ter Balkt was echt een woordkunstenaar om jaloers op te worden. In een van zijn laatste dichtbundels gebruikte hij het woord ‘karmiakken’. Ik had er nooit van gehoord maar hij vertelde mij dat het een oud-Twents woord is voor schreeuwen, napraten en zeuren als gevolg van de gedachtenloosheid die je soms in het nieuws en bij politici ziet. In de bundel die hij me toen gaf, Vliegtuigmagneet, schreef hij als motto: ‘Voor ons hersens die in het hoofd zijt, bidt voor ons dat het niet afvalt.’ De gedachte dat we ons hoofd konden kwijtraken, vervulde hem altijd met grote weerzin en angst.

Ambivalentie

Ter Balkts gedichten doen wel sterk denken aan boerenlandschappen en boerenmachines uit verloren tijden, maar ze zijn juist daardoor ook tijdloos. Ze geven vanuit een andere, halfvergeten wereld af en toe briljante inkijkjes in de opkomst van de industrialisering en het bedrijfsleven. Ter Balkt besefte goed wat agricultuur doet met een land als de ploegscharen door de aarde sissen en slijpen. Hij had tegelijk een fascinatie en een afkeer van industrie en bedrijf, ook van het boerenbedrijf. Van die dubbelheid in zijn houding valt veel te leren: de kop erbij houden dus.”

H.H. ter Balkt, Hee hoor mij ho simultaan op de brandtorens. Verzamelde gedichten, De Bezige Bij, 1600 blz., € 49,90.

Wij waren daar niet toen wij daar waren, Zoem, luisterboek, € 14,90.

Vliegtuigmagneet, De Bezige Bij, 48 blz., € 15,-.

Recente boeken van René ten Bos:

Dwalen in het antropoceen,  Boom, 192 blz., € 20,-

Later word ik filosoof: het denken van René ten Bos, Boom, 104 blz., € 10,-, e-boek € 7,50.