De roep om een sterke man is alom. Vanwaar die behoefte? Kan de sterke man onze wankele orde en verlies aan grip op ons leven herstellen? Misschien is dat wel wat veel mensen hopen, veronderstelt René Grotenhuis. Maar vreemd:  Als er één tegenbeeld is van de sterke man, dan is dat wel het leven van Jezus Christus. “Geboren in een stal, als een outcast gestorven aan het kruis, tot tranen toe bewogen door het leed van anderen.” En toch is het juist deze zwakke, maar betrokken levenshouding die al tweeduizend jaar mensen bemoedigt en kracht geeft.

Door René Grotenhuis

Aan het eind van 2016 stellen verschillende kranten, tijdschriften en nieuwsrubrieken deze zelfde vraag: waar komt dat toch vandaan, die hang naar de sterke man? Trump, Poetin, Erdogan staan daarbij boven aan de lijst. Maar die lijst bestaat al langer: Xi Jinping in China, Kagame in Rwanda, Museveni in Oeganda, Sisi in Egypte. Allemaal mannen (er is geen enkele vrouw bij) die zich opwerpen als de sterke man die onmisbaar is om het land op het juiste spoor te houden of te brengen.

Omdat ik vanwege mijn werk regelmatig op de Filippijnen ben, zie ik daar van nabij hoe het werkt met Duterte die beloofd heeft de oorlog tegen de drugs te winnen en die daarbij niets ontziend te werk gaat met tot nu toe 6000 doden. En nog steeds is zijn populariteit rond de 75 procent. De meeste commentatoren en analisten begrijpen niet hoe dat kan, waar die massale toewending naar de sterke man vandaan komt.

Ontglipt

Voor mij is het verschijnsel van de sterke man een andere invulling van een proces dat al veel langer gaande is en dat ik zou willen omschrijven als het handelingsonbekwaam maken van burgers. Het samenkomen van technologie, globalisering en bureaucratisering heeft ertoe geleid dat burgers het gevoel hebben dat ze de greep op hun hun leven kwijt zijn, dat hun leven hen ontglipt is en dat ze afhankelijk zijn van grilligheden die over hen heen komen.

En steeds vaker is tegen de burgers gezegd dat ze het ook aan deskundigen moeten overlaten. Voor alles zijn regels en procedures en protocollen die vooral uitstralen dat burgers zelf niet meer in staat zijn te bepalen wat moet en wat goed is. Slechts als zij de regels volgen die deskundigen bedenken, kan het goed gaan.

Tovenaarsleerling

Heel lang heeft de intellectuele en technocratische elite zichzelf in de rol gezien van de hoeder van het leven en het goede samenleven. Bij hen, en bij hun deskundigheid, was alles in goede handen. Maar de elite is als de tovenaarsleerling die iets gecreëerd heeft waarvan hij dacht dat hij het kon controleren. Maar dat blijkt nu ineens niet zo is. Beteuterd staat hij te kijken nu er iets heel anders gebeurt dan hij had bedacht.

Ik heb weinig illusies over Trump, Poetin, Erdogan en Duterte. Ze gloriëren in de populariteit die ze nu genieten. Maar net als de deskundige bureaucraten zullen ze niet in staat zijn het menselijk verlangen, om zelf betekenis te geven, niet kunnen vervullen. Hun exploitatie van de angst (voor terrorisme, voor statusverlies) en hun inspelen op nationale grootheid (Make America Great again) is als opportunistische agenda even werkzaam, maar de houdbaarheid ervan is beperkt. Ook zij hebben geen antwoord op het diepe verlangen van mensen om van betekenis te zijn en zelf verantwoordelijkheid te nemen en bij te dragen.

Jezus Christus

De komende dagen vieren we Kerstmis en als er iets is wat het tegengestelde is van de sterke man dan is het wel het leven van Jezus Christus. Geboren in een stal, als een outcast gestorven aan het kruis, tot tranen toe bewogen door het leed van anderen is hij in alles wat dat de sterke man niet is. Hij ziet ze staan, terwijl ze voor de sterke man slechts pionnen zijn op zijn schaakbord. En terwijl Trump en Poetin de geschiedenisboekjes zullen ingaan als voorbijgaande fenomenen, is hij de constante factor in de geschiedenis die mensen verzamelt en inspireert, hen tot grote daden brengt.

Het verhaal van de sterke man is een kansloos verhaal, net als het verhaal van de verlichte bureaucraten en technocraten, omdat het mensen zwak en afhankelijk maakt. Het verhaal van het kind van Bethlehem en van de man op het kruis is het verhaal dat mensen al tweeduizend jaar in hun kracht zet, hen laat voelen dat ze van betekenis zijn. Dat verhaal draagt onze geschiedenis.

Zalig Kerstmis!

 »Lees ook andere artikelen van René Grotenhuis

Verwant onderwerp: Gabriël van den Brink: "Goed gesproken Jan Terlouw". Over de vertrouwenscrisis in de politiek en samenleving.