Steun ons

Groot kerk- en liturgievernieuwer overleden - IM Huub Oosterhuis

10 april 2023
3 minuten

De Paus van Amsterdam, zo typeert biograaf Marc van Dijk in zijn gelijknamige biografie theoloog, dichter, liturgie- en kerkvernieuwer Huub Oosterhuis. Zondag 9 april 2023,  Eerste Paasdag, overleed hij, 89 jaar oud.

Door Theo van de Kerkhof

Als jonge priester en jezuïet maakte Oosterhuis in de jaren zestig naam als tekstdichter. Of hij niet eens wat liedjes kon schrijven ‘iets met bijbel erin’, vraagt zijn meerdere hem. Met het Tweede Vaticaans Concilie  (1962-1965) is de liturgie vernieuwd en in de volkstaal voortaan. Daardoor is er een grote behoefte aan Nederlandstalige liederen ter vervanging van het Latijn, dat tot dan toe gebruikelijk is in de Rooms-Katholiek Kerk.

Celibaatkwestie

Niet alleen de liturgie verandert. Op de vleugels van de tijdgeest verwacht ook vrijwel iedereen (inclusief de Nederlandse bisschoppen) dat het verplichte priestercelibaat zijn langste tijd gehad heeft. Maar rond 1970 sluiten de bisschoppelijke gelederen zich en is de kwestie van de baan. Maar niet zo voor Oosterhuis, dan studentenpastor aan de Amsterdamse studentenekklesia. De celibaatkwestie leidt uiteindelijk tot een breuk tussen Oosterhuis en de ekklesia enerzijds en de officiële rk kerk anderzijds. En Oosterhuis wordt uit de jezuïetenorde gezet. “Der Papst hat geweint”, zegt generaal overste Pedro Arrupe, als hij Oosterhuis in Rome de bons geeft.

De studentenekklesia  kiest voor een ‘vrije opstelling’, buiten het gezag van de bisschoppen om, iets dat navolging krijgt op verschillende plaatsen in het land. Tot in de huidige tijd gaan her en der groepen gelovigen, binnen de Bijbels-katholieke traditie, 'hun eigen weg’ met steevast veel Oosterhuis op het liedrepertoire. (Zie onderzoek naar ekklesia-groepen, 2013).

Verslaving aan kerkelijk gezag

Wat die vrije opstelling betreft, loopt Oosterhuis in 1970 ver voor de troepen uit. Kerkvernieuwers als de Mariënburgvereniging en de Acht Mei Beweging noemden zich loyaal kritisch katholiek. Behoefte aan moederlijke (lees: bisschoppelijke) goedkeuring, het ‘moederkerkcomplex’, noemde Oosterhuis dat: “Ik vind dat ‘wij van de tegenbeweging’ mensen geduldig moeten zien los te maken uit de verslaving aan kerkelijk gezag, die vaak neurotische trekken heeft.”

In de linkse jaren zeventig vindt Oosterhuis zichzelf opnieuw uit. Van kerkvernieuwer ontwikkelt hij zich tot Bijbels-politieke theoloog van radicaal linkse signatuur.  Zijn boek Zien soms even (1972) markeert die ontwikkeling.

Preek

De jaren tachtig zijn voor Oosterhuis een moeilijke tijd. De linkse jaren zijn voorbij. Het door hem opgerichte centrum de Populier gaat op in debatcentrum de Balie. Te weinig geëngageerd, vond hij. “Jullie kiezen niet.” Oosterhuis wordt een man van het verleden.

Een kentering komt eind jaren negentig. Met de roem van zijn kinderen Trijnje en Tjeerd. En in 2002 houdt Oosterhuis een indrukwekkende preek bij het overlijden van goede vriend prins Claus. De bijval en de waardering voor die preek is enorm, alsof Oosterhuis in zijn eentje de licht culturele ontsporing van dat moment (rechtspopulisme) corrigeert. Een ‘geboren koning’, zo typeert hij prins Claus, maar de preek gaat ook over solidariteit. Uit de mond van begenadigd spreker Oosterhuis klinkt dat stoffige jaren-zeventig-woord ineens gloednieuw en actueel.

Liederen

Oosterhuis is back in town. En hij blijft, al is het soms door relletjes. Als hij in een interview de klassieke eucharistie-opvatting typeert als ‘de truc der trucen’ is dat voor de Nederlandse bisschoppen reden zijn liederen te verwijderen uit de officiële lijst van rooms-katholieke kerkliederen.

Bij zijn 85ste verjaardag eert dochter Trijnje hem met een eenmalig concert in Carré, onder de titel Ken jij mij (naar een album uit 2008). Op het album Mensen Veel Geluk zingt zij de liedjes van haar vader. Zijn fans organiseren eerder al bij zijn 75-ste en 80-ste verjaardag meezingevents. De steppe zal bloeien klinkt het in 2016 in muziekcentrum Eindhoven uit 600 kelen. Het door Oosterhuis verdichtte Bijbelse toekomstvisioen heeft een wat nostalgische klank gekregen. Met het overlijden van deze grote naoorlogse kerk-, liturgie- en theologievernieuwer is, zo’n 60 jaar na het Tweede Vaticaans Concilie, een tijdperk afgesloten.


Lees ook:
recensie: De paus van Amsterdam: prachtige biografie over Huub Oosterhuis
verslag: Progressieve katholieken herdenken iconen van vernieuwing samen met bisschop
recensie: Tweeluik over biografieën Oosterhuis en Van Kilsdonk

De KRO-NCRV zond op Tweede Paasdag een In Memoriam uit gewijd aan Oosterhuis, een compilatie van fragmenten uit diverse uitzendingen van KRO-NCRV waar hij de afgelopen jaren te gast was. Terug te zien via NPO Start.

Afscheid

De afscheidsdienst vond afgelopen zaterdag 15 april onder grote belangstelling plaats in de Westerkerk in Amsterdam, waarna de begrafenis plaatsvond in besloten kring.

 

 

 

Theo van de Kerkhof

Lees meer

Theo van de Kerkhof (1958, Roermond) is zelfstandig theoloog en journalist. Sinds 1989 is hij werkzaam in de voorlichting en religiejournalistiek. Hij was voorlichter aan de Theologische Faculteit Tilburg en eindredacteur bij Volzin. Sinds 2013 is hij freelancer. Theo is vader van twee zoons. Religie met een filosofische inslag heeft zijn warme interesse. Hij bekijkt zaken graag ook eens van een andere kant, bijvoorbeeld een boeddhistische, en voelt zich daar christelijk heel wel bij. Theo is eindredacteur van de Bezieling en behartigt de dagelijkse gang van zaken. Motto: “Het is zoals het is. En van daaruit zien we wel weer verder.”

Reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Verder lezen

Over de Bezieling

De Bezieling is een gratis online kwaliteitsmagazine voor mensen die op zoek zijn naar inspiratie, bemoediging en ankerpunten in het leven en daarbij nieuwsgierig zijn naar wat de christelijke traditie te bieden heeft.

Vrienden van de bezieling

De vriendenkring is in het leven geroepen om de basis van de Bezieling te verstevigen. De vrienden dragen in belangrijke mate bij aan de ontwikkeling en financiële stabiliteit van het platform.

Het lidmaatschap bedraagt 60 euro per jaar (méér mag) en kan op ieder moment ingaan. Als Vriend maak je de Bezieling mee mogelijk en daarmee de ontmoeting van hedendaags leven en christelijke spiritualiteit.

Aanmelding nieuwsbrief

Ja, ik wil op de hoogte blijven van nieuwe artikelen op de Bezieling!

Boekenladder

Paus Franciscus Encycliek van paus Franciscus over broederschap en sociale vriendschap. Adveniat, € 15,-.
Elisabeth Bax Domon, 248 blz., € 24,90
Pete Greig KokBoekencentrum, 284 blz., € 19.99.
Herman De Dijn Halewijn, 248 blz., € 22,50.
Tomáš Halík, KokBoekencentrum, 320 blz., € 27,99.
cross