De ‘Odyssee van een meermaals gebroken hart’, zo is de film Le notti di Cabiria uit 1957 van Federico Fellini wel omschreven. Maar hij is ook een uiting van hoop en levensmoed, zegt Eric Corisus. Was het bewust of onbewust dat Fellini-fan paus Franciscus zijn ambt aanvaardde met de slotwoorden uit deze film?

Door Eric Corsius

“Buonasera! Goede avond!” Met deze ontwapenend-eenvoudige groet veroverde paus Franciscus op 13 maart 2013 de harten van de gelovigen, die op het Sint-Pietersplein waren samengestroomd om de zojuist gekozen paus te leren kennen. Achteraf gezien was deze groet misschien wel een bewuste keuze. Maar ook als het onbewust gebeurde: Franciscus voorzag met deze groet zijn pontificaat van een passend voorteken. Dit woord vatte alles samen waarvoor zijn ambtsuitoefening zou staan (alle eventuele teleurstellingen ten spijt): benaderbaarheid, vriendelijkheid, nabijheid. Het was voor een goede verstaander ook – bedoeld of onbedoeld – een uiting van levensmoed en hoop. Deze eenvoudige groet is namelijk het bemoedigende slotwoord van de film De Nachten van Cabiria (Le notti di Cabiria) (1957) van Federico Fellini. Speelde de Fellini-fan Franciscus bewust toe op deze film?

Gebroken hart

De klassieke film is ook wel beschreven als de ‘Odyssee van een meermaals gebroken hart’. De hoofdpersoon is de Romeinse prostituée Cabiria. Ze vecht om haar overleven in een harde en hartvochtige wereld. Daarbij weet ze het zelfs tot een voor haar positie redelijke welstand te brengen. Waar ze minder gelukkig in is, is de zoektocht naar een betrouwbare en trouwe geliefde. Meteen al bij de opening zijn we er getuige van, dat haar minnaar haar berooft en vervolgens prijsgeeft aan het zog van een rivier. Te nauwer nood ontsnapt Cabiria aan de verdrinkingsdood.

Met deze gebeurtenis is de toon gezet: veerkrachtig, maar in onze ogen misschien ook naïef, gaat de hoofdpersoon een reeks relaties aan, die op zijn zachtst gezegd uiterst teleurstellend zijn. Het drama van het begin herhaalt zich aan het eind bijna letterlijk, als ze haar hebben en houden en haar hart heeft toevertrouwd aan een oplichter, die het maar net niet over zijn hart kan krijgen om haar van een rots te duwen. Tussen deze twee sleutelgebeurtenissen in heeft de eeuwig optimistische Cabiria een mislukte one-night-stand met een blasé geworden filmacteur. Verder wordt ze voor het karretje gespannen van een illusionist en hypnotiseur, die haar maakt tot een mikpunt van spot voor zijn publiek – een symbolische scene die verwijst naar de bedrieglijke schijnwereld, waarin Cabiria zich beweegt.

Geheimzinnige weldoener

Ook in de religie, waarin ze houvast zoekt, wordt ze teleurgesteld – of liever: in de lotgenoten uit haar milieu, die zich te buiten gaan aan devotionele excessen, maar verder berusten in hun lot en daaraan niets kunnen of willen veranderen. Toch geeft Cabiria de fascinatie voor de religie als bron van genade en vernieuwing niet op. Cruciaal is daarbij de ontmoeting met een geheimzinnige weldoener, die ‘s nachts volstrekt belangeloos de armsten der armen opzoekt en hen voorziet van het broodnodige. Hij geeft Cabiria een lift en blijkt dan wonder boven wonder die ene, ondenkbare man te zijn, die geen misbruik maakt van de gelegenheid. Als hij haar vraagt naar haar naam, geeft ze dan ook bij wijze van uitzondering haar meest intieme naam, haar doopnaam prijs: Maria. (Deze scene is destijds merkwaardig genoeg op last van de censuur uit de film gesneden.)

Vertrouwen in het leven

Hartverscheurend is de bijna-slotscène, waar de bedrieger haar berooid achterlaat en Cabiria zich overgeeft aan haar wanhoop. Daarna strompelt en schuifelt ze gelaten door het bos, op zoek naar de weg naar huis. En dan komt de eigenlijke, beroemde slotscene. Plotseling is ze omgeven door een groep uitgelaten jongeren, die op weg zijn naar een onbekende bestemming, dansend en musicerend. Ze lijken feest te vieren, maar er is geen sprake van een roes. Ze blijken vooral gewoon het leven te vieren. Als engelen rond een barokke madonna dansen ze om Cabiria heen, die geleidelijk weer levensmoed en levenslust verzamelt. Ze wordt het stralende middelpunt van een processie.

En dan klinkt die eenvoudige groet van een jonge vrouw: ‘Buonasera! Goede avond!’ Het lijkt een Ave Maria te zijn. En Cabiria kijkt de camera in en deelt met ons kijkers de overvloed van haar onverwoestbare vertrouwen in het leven.

De film Le notti di Cabiria is on demand te zien via de streamingdienst MUBI (niet gratis).